Czarny Piątek – superpromocje czy sprawiedliwy handel? Twoje wybory mają znaczenie

Wszyscy oczekujemy taniej żywności i innych produktów, ale nie zawsze uświadamiamy sobie, iż w pogoni za niskimi cenami szkodzimy drugiemu człowiekowi i planecie. Chodzi o bezpośredni wpływ choćby na to, ile pieniędzy otrzymają za ziarna rolnicy uprawiający kawę w Ameryce Południowej albo czy dzieci z Ghany pójdą uczyć się do szkoły, czy pracować na plantacji kakao.

Według danych agendy ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa blisko co dziesiąta osoba na świecie cierpi z powodu niedożywienia, z czego zdecydowana większość żyje w krajach globalnego Południa, tj. w Ameryce Łacińskiej, Afryce, Azji i Oceanii. Prognozy Banku Światowego sugerują, iż do 2030 roku 574 miliony ludzi – czyli prawie 7 procent światowej populacji – przez cały czas będzie żyło za ok. 2 dolary dziennie. Z kolei jak alarmuje UNICEF i Międzynarodowa Organizacja Pracy ponad 160 mln dzieci jest zmuszanych do pracy, a wskaźnik ten według prognoz ma jeszcze wzrosnąć w nadchodzących latach.

Jedną z organizacji starającą się zmienić ten stan rzeczy jest Fairtrade. To międzynarodowy system certyfikacji produktów, który od ponad 30 lat zajmuje się prawami człowieka i ochroną środowiska w handlu międzynarodowym.

Organizacja działa na rzecz rolników i pracowników najemnych z Ameryki Łacińskiej, Afryki, Azji i Oceanii. w tej chwili obejmuje ponad 2 miliony rolników i pracowników najemnych z 70 państw na całym świecie, zrzeszonych w 1930 organizacjach producentów. Uprawiają oni między innymi: kawę, herbatę, cukier trzcinowy, kakao, banany i owoce tropikalne, bawełnę oraz kwiaty.

Standardy Fairtrade określają kwestie społeczne, takie jak respektowanie praw pracowniczych, zakaz pracy dzieci czy równouprawnienie kobiet, a także kwestie środowiskowe, które kładą nacisk na to, by produkcja odbywała się w sposób przyjazny dla planety.

Bez wyzysku rolników i bez pracy dzieci

Światowa produkcja kakao skupia się w Ghanie i w Wybrzeżu Kości Słoniowej, które odpowiadają za blisko 60% światowych upraw. W tych dwóch afrykańskich krajach dzieci stanowią jedną trzecią całkowitej siły roboczej wykorzystywanej przy produkcji kakao. Około 1,56 miliona dzieci – czyli 45% dzieci zamieszkałych w tym miejscu – jest zaangażowanych w pracę przy uprawach lub obróbce ziaren.

W Fairtrade jednym z obowiązujących standardów jest całkowity zakaz wykorzystywania nieletnich do pracy.

Certyfikowane spółdzielnie muszą przestrzegać tego zakazu, a także wdrażać działania i procedury, które mają wyeliminować problem pracy dzieci w rolnictwie.

Dah Oho ma 32 lata, jest rolniczką z Wybrzeża Kości Słoniowej i zajmuje się uprawą kakao od 2005 roku. Jej czworo dzieci może chodzić do szkoły i ma zapewnioną bezpieczną przyszłość: „Kakao jest moim głównym źródłem dochodu. Jego uprawa pozwala mi dbać o moje dzieci. Mogę wysłać je do szkoły i leczyć, gdy są chore” – mówi Dah Oho.

Dan Oho i doprowadzenie wody pitnej sfinansowane z premii Fairtrade – kooperatywa ECAKOOG, fot Christoph Köstlin / Fairtrad

Kobieta dołączyła do spółdzielni rolniczej ECAKOG, która posiada certyfikat Fairtrade. Co to oznacza dla tej rolniczki i jej rodziny?

„Mamy teraz własną wieżę ciśnień, która znajduje się na poboczu drogi” – tłumaczy Dah Oho. „Nie brakuje nam już czystej wody pitnej. I mam teraz możliwość wzięcia pożyczki ze spółdzielni, jeżeli nie mam wystarczająco dużo pieniędzy, aby zapisać moje dzieci do szkoły, kiedy zaczyna się rok szkolny. Wcześniej miałam wiele trudności. Odkąd dołączyłam do spółdzielni, jest coraz lepiej. Wiele się zmieniło i bardzo się z tego cieszę”.

Dah Oho sprzedając plony do certyfikowanej spółdzielni ECAKOG, może liczyć na cenę minimalną Fairtrade. To mechanizm, który ma zabezpieczyć rolników przed utratą dochodów w sytuacji, gdy ceny giełdowe spadają poniżej kosztów produkcji. Niekiedy ceny na giełdach utrzymują się na niskim poziomie choćby przez kilka sezonów, co wpędza rolników w spiralę ubóstwa. Właśnie przed taką sytuacją chroni ich mechanizm ceny minimalnej, której poziom jest ustalany przez Fairtrade International w porozumieniu z rolnikami.

To nie wszystko. Obowiązuje również premia, czyli dodatkowe środki wypłacane kooperatywie przez firmy skupujące surowce. Farmerzy zrzeszeni w spółdzielni wspólnie decydują o przeznaczeniu zgromadzonych funduszy. Środki z premii Fairtrade mogą finansować zakup nowego sprzętu rolniczego, remont szkoły lub budowę lokalnej infrastruktury. Projekty te służą więc nie tylko samym rolnikom, ale również ich rodzinom i całym społecznościom.

Produkcja czekolady kojarzy się nam się głównie z Belgią lub Szwajcarią, ale wbrew pozorom to właśnie Polska jest w czołówce państw, które eksportują najwięcej wyrobów czekoladowych. Udział naszych krajowych producentów w światowym rynku jest spory, a zatem siła odziaływania również.

Niestety jak do tej pory wciąż niewielu spośród polskich producentów słodyczy pozyskuje kakao ze zrównoważonych łańcuchów dostaw, w których dba się o prawa człowieka i kwestie środowiska.

Tymczasem jeżeli chodzi o sprzedaż detaliczną, czyli o to, na co wpływ mają sami konsumenci, to właśnie wyroby czekoladowe z kakao uprawianego na zasadach Fairtrade mają największy udział w rynku produktów z tym certyfikatem: to aż 84% spośród wszystkich produktów z tym znakiem sprzedanych w 2022 roku.

Coraz mniej upraw kawy?

Co roku na świecie wypija się choćby 700 mld filiżanek kawy, a statystyczny Polak spożywa jej rocznie 95 litrów!

Tymczasem przewiduje się, iż do 2050 r. główne kraje produkujące kawę stracą 30-60% gruntów nadających się do uprawy kawy. Już teraz zmiany klimatu w znaczącym stopniu utrudniają pracę rolników i niszczą ich plony.

„Bycie producentem kawy to jak posiadanie fabryki bez dachu czy ścian. Fabryki na świeżym powietrzu. Jesteśmy zatem naprawdę narażeni na warunki pogodowe i zmiany klimatyczne. Na przykład około trzy lata temu padliśmy ofiarą fali mrozów, który spowodował ogromne szkody, a dwa lata wcześniej doświadczyliśmy bardzo dotkliwej suszy, która miała ogromny wpływ na produkcję” – mówi Rafael Furtado Fonseca, przedstawiciel spółdzielni rolniczej COOMAP, która zrzesza rolników uprawiających kawę na zasadach Fairtrade w okolicach miasteczka Paraguaçu, w regionie Minas Gerais w Brazylii.

W tej sytuacji konieczne jest powiązanie kwestii ochrony środowiska i sprawiedliwego opłacania rolników, by mogli dostosowywać swoje uprawy do gwałtownie zmieniających się warunków. Rolnicy są zobowiązani, by oszczędnie gospodarować wodą, adekwatnie składować odpady i dbać o zachowanie żyzności ziemi. Farmerzy nie mogą stosować nasion genetycznie modyfikowanych oraz szkodliwych dla środowiska pestycydów. Dla rolników organizowane są specjalistyczne szkolenia: jak produkować naturalne nawozy, jak walczyć ze szkodnikami roślin, w jaki sposób zachowywać lokalną bioróżnorodność i radzić sobie ze skutkami zmian klimatu.

Przykładem działań są programy zalesiania terenów zdegradowanych oraz zagrożonych deforestacją. Tylko w 2022 roku ponad 100 certyfikowanych spółdzielni rolniczych w 20 krajach Ameryki Łacińskiej i Karaibów posadziło ponad 300 tys. drzew. Prowadzona jest edukacja klimatyczna, a jej efekt to rosnąca liczba gospodarstw stosujących metody upraw minimalizujące negatywny wpływ zmian klimatu. Z najnowszych danych Fairtrade International wynika, iż ok. 80% kooperatyw wdrożyło takie zalecenia.

Owoce kawowca kryją w sobie po dwa ziarna kawy – kooperatywa COOMAP, fot Santiago Engelhardt / Fairtrade

Plantacje kawy w Brazylii – kooperatywa COOMAP, fot Santiago Engelhardt / Fairtrade

Obecnie największym producentem kawy na świecie jest Brazylia, odpowiadająca za blisko 40% udziału w światowym rynku. Tymczasem pracownicy plantacji kawy w stanie Minas Gerais zarabiają zaledwie 60% płacy potrzebnej na godne życie (tzw. living wage).

Dla ludzi i dla planety

Sprawiedliwy Handel to społeczna i biznesowa inicjatywa, która dąży do przywrócenia równowagi w handlu międzynarodowym, jak zaznacza pochodząca z Rwandy Sandra Uwera, Dyrektorka Generalna Fairtrade International: „Chcemy budować świat, w którym uczciwość jest normą. Rolnicy i pracownicy muszą być w stanie wypracować godziwe środki na życie i mieć kontrolę nad swoją przyszłością”.

Organizacje Sprawiedliwego Handlu działają w myśl zasady „trade not aid”. Oznacza to, iż pomysłem na rozwiązanie tak poważnych problemów jak ubóstwo, praca dzieci czy praca przymusowa jest prowadzenie handlu z poszanowaniem każdego człowieka. Kraje globalnego Południa będą mogły rozwijać się gospodarczo, jeżeli kraje globalnej Północy będą z nimi współpracować na zasadzie partnerskich relacji opartych na wzajemnym szacunku i uczciwości.

Co Ty możesz zrobić na zakupach?

Tylko w 2022 r. zakupy Polek i Polaków przyniosły ponad 7,8 mln złotych dodatkowych środków (tzw. premii Fairtrade), które trafiły do certyfikowanych spółdzielni rolniczych.

Jak wynika z najnowszych badań konsumenckich GlobeScan 53% Polek i Polaków deklaruje rozpoznawanie znaku FAIRTRADE. Spośród nich 8 na 10 osób uznaje ten system za godny zaufania. Natomiast trzy czwarte badanych poleciłoby certyfikowany produkt innym.

– Kupuj i zachęcaj innych do kupowania produktów powstających z szacunkiem dla człowieka i z troską o planetę. Co więcej? Angażuj się w akcje promocyjne i dołącz do kampanii Społeczności Przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu, a jeżeli prowadzisz firmę, wprowadź do oferty certyfikowane surowce lub zamawiaj produkty Fairtrade do swojej firmy na konferencje, szkolenia i inne wydarzenia – zachęca Fundacja „Koalicja Sprawiedliwego Handlu” – Fairtrade Polska, zajmująca się propagowaniem idei i wartości sprawiedliwego handlu w Polsce.