Kamienny świadek historii. Ten graniczny słup przypomina o granicach Monarchii Austro-Węgierskiej

Zdjęcie: Kamienny świadek historii | foto Kamil Mielnikiewicz

W pobliżu drogi biegnącej z Radoszyc przez Przełęcz Radoszycką, w kierunku obecnej granicy państwowej, stoi kamienny słup graniczny z 1893 roku. Wykonany z piaskowca, mierzy 230 centymetrów wysokości i przypomina graniastosłup. Na jego powierzchni widnieje płaskorzeźba herbu Galicji i Lodomerii – terytorium, które wchodziło w skład Cesarstwa Austrii, a później Austro-Węgier. Obiekt, będący dziś materialnym świadectwem epoki, został zapisany w rejestrze zabytków ruchomych decyzją Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w 2022 roku.

Ten niepozorny obelisk nie tylko odzwierciedla ówczesne potrzeby administracyjne i polityczne, ale też pełnił funkcję granicznego oznaczenia w ramach dualistycznego ustroju Monarchii Austro-Węgierskiej. Po 1867 roku wewnętrzne granice pomiędzy częścią austriacką a węgierską zaczęto oznaczać w terenie. Obszar Galicji, należący do części austriackiej, sąsiadował z ziemiami Królestwa Węgier, stąd potrzeba jednoznacznego określenia ich przebiegu.

Świadectwo lokalnej tożsamości

Urząd Gminy Komańcza przypomina, iż miejsce, w którym dziś stoi słup, już w drugiej połowie XIX wieku było zaznaczone na mapach jako „WH” – Wachhause, co sugeruje istnienie w tym rejonie strażnicy. Oznaczenie granicy znajdowało się w punkcie określanym jako Landes Grenzen – granica krajowa. Nie jest jednak pewne, czy granica między Królestwem Galicji i Lodomerii a Królestwem Węgier była w pełni wytyczona w terenie, czy też jedynie zaznaczona kartograficznie. Tym większą wartość historyczną posiada obelisk z Radoszyc jako fizyczny, namacalny dowód istnienia tej granicy.

Znaczenie słupa nie ogranicza się wyłącznie do funkcji administracyjnej. Ma on również wymiar kulturowy i symboliczny. Stanowi przykład rzemiosła artystycznego epoki, ale przede wszystkim jest świadectwem procesów historycznych, jakie zachodziły na przełomie XIX i XX wieku, w tym wzrostu świadomości narodowej wśród mieszkańców wielonarodowej monarchii.

Droga o znaczeniu nie tylko komunikacyjnym

Obelisk znajduje się przy dawnej drodze określanej mianem „cesarskiej”. Trakt ten był wykorzystywany nie tylko do celów transportowych, ale również pielgrzymkowych, prowadził bowiem do źródełka i kaplicy Nałożenia Ryzy Bogurodzicy, zlokalizowanej za Radoszycami. Wspomniana kaplica stanowiła cel religijnych wędrówek, a sam trakt odgrywał istotną rolę w codziennym funkcjonowaniu lokalnej społeczności.

Współczesna ochrona i rewitalizacja

W 2020 roku, dzięki staraniom Gminy Komańcza oraz Ambasady Węgier w Polsce, słup graniczny w Radoszycach został odnowiony. Prace renowacyjne przywróciły mu czytelność i zabezpieczyły przed dalszym niszczeniem. Działania te stanowiły nie tylko wyraz troski o materialne dziedzictwo, ale również symboliczny gest upamiętniający wspólną przeszłość regionu i jego wielokulturowy charakter.