Unikatowy mikroklimat i wyjątkowe walory przyrodnicze z bogatą infrastrukturą zdrojową i leczniczą wymagają szczególnej ochrony w gminach uzdrowiskowych i miejscowościach ze statusem obszaru ochrony uzdrowiskowej. Na terenach tych, obfitujących w złoża naturalnych surowców o adekwatnościach leczniczych, kluczowa jest też adaptacja do zmian klimatu oraz poprawa efektywności energetycznej obiektów uzdrowiskowych. Czyste powietrze, zdrowa żywność oraz harmonijne życie z naturą to oczekiwania, które łączą mieszkańców, kuracjuszy i turystów.
Na dofinansowanie przedsięwzięć w gminach uzdrowiskowych Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) przeznaczył 250 milionów złotych w ramach uruchomionego w 2021 roku programu priorytetowego „Klimatyczne Uzdrowiska”.
Program składa się z dwóch części: adaptacji do zmian klimatu oraz wspierania efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej na terenie gmin uzdrowiskowych. Jego założenia wpisują się w Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu, którego podstawę stanowi Polityka Ekologiczna Państwa 2030, Strategiczny Plan Adaptacji do zmian klimatu oraz dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące efektywności energetycznej i charakterystyki energetycznej budynków.
Ponad 50 gmin uzdrowiskowych i miejscowości ze statusem obszaru ochrony uzdrowiskowej stoi przed ogromnymi wyzwaniami w zakresie dostosowania do tych wymogów. Dofinansowanie gmin jako terenów uzdrowiskowych, które przechodzą na zeroemisyjne źródła ciepła i podnoszą standardy energooszczędności, zachowując jednocześnie walory przestrzenne i turystyczne stanowi dla nich wyjątkową szansę. Jest to istotny krok w poprawie jakości życia i zdrowia mieszkańców miejscowości uzdrowiskowych, a także kuracjuszy, pacjentów i gości placówek zlokalizowanych na terenach niezwykle cennych przyrodniczo.
Program priorytetowy „Klimatyczne Uzdrowiska” zapewnia gminom środki na wprowadzanie nowoczesnych i efektywnych rozwiązań w miejscowościach uzdrowiskowych, poprawę jakości powietrza, redukcję emisji gazów cieplarnianych, inwestycje w efektywność energetyczną i produkcję energii z odnawialnych źródeł, a także działania adaptacyjne do zmian klimatu.
Program ten wspiera jednostki samorządu terytorialnego posiadające status uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej, spółki prawa handlowego, w których jednostki samorządu terytorialnego posiadają 100 proc. udziałów lub akcji oraz podmioty świadczące usługi publiczne na rzecz tych jednostek.
Część I – „Adaptacja do zmian klimatu”
Gminy uzdrowiskowe muszą dbać o zachowanie walorów krajobrazowych i klimatycznych oraz o ochronę złóż naturalnych surowców leczniczych, aby zachować swój status. Wymaga to nieustannej troski o środowisko oraz rozwój infrastruktury technicznej w zakresie: gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej, ekologicznego transportu zbiorowego i racjonalnej gospodarki odpadami. Trudno bowiem w XXI wieku wyobrazić sobie zachowanie statusu uzdrowiska bez takiej infrastruktury.
Coraz większym wyzwaniem rozwojowym dla gmin uzdrowiskowych stają się przedsięwzięcia związane z adaptacją do zmian klimatu. Na realizację nowoczesnych i efektywnych rozwiązań, wzmacniających odporność miejscowości uzdrowiskowych na skutki zmian klimatu, NFOŚiGW udziela wsparcia finansowego w ramach I Części programu priorytetowego „Klimatyczne Uzdrowiska”.
Samorządy mogą ubiegać się o pożyczkę na rozbudowę tzw. „zielono-niebieskiej” infrastruktury, likwidację powierzchni nieprzepuszczalnych, budowę systemów zagospodarowania wód opadowych i kanalizacji deszczowej oraz na tworzenie nowych terenów zielonych, skwerów czy parków. Pożyczki przyznawane są też na inwestycje związane z zaopatrzeniem ludności w wodę do picia, w tym: na budowę i modernizację ujęć wód i stacji uzdatniania wody oraz sieci wodociągowych.
Część II – „Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej na terenie gmin uzdrowiskowych”
Poprawa jakości powietrza oraz redukcja emisji gazów cieplarnianych na terenie uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej to jedno z najważniejszych zadań dla lokalnych samorządów. W wielu obiektach użyteczności publicznej, zwłaszcza wybudowanych przed wieloma laty, ale cennych architektonicznie, są jeszcze kotłownie opalane paliwami kopalnymi. Powoduje to szkodliwą dla zdrowia ludzi i klimatu emisję gazów cieplarnianych do atmosfery. Przestarzałe systemy cieplne w takich budynkach użyteczności publicznej wymagają koniecznej wymiany na ekologiczne.
Aby gminy uzdrowiskowe mogły zrealizować założenia polityki klimatycznej i wdrażać kosztowne procesy związane z efektywnością energetyczną, mogą sięgać po środki z drugiej części programu priorytetowego „Klimatyczne Uzdrowiska”. NFOŚiGW udziela finansowego wsparcia na realizację inwestycji w zakresie poprawy efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego – zlokalizowanych bezpośrednio na terenach uzdrowiska lub w obszarze ochrony uzdrowiskowej.
Rodzaje projektów, które podlegają dofinansowaniu
Wsparcie można otrzymać na modernizację energetyczną budynków, na podstawie posiadanego audytu energetycznego, wykazującego minimalną redukcję zapotrzebowania na energię końcową budynku na poziomie 30%. Zalecany stopień redukcji spełniającej definicję głębokiej termomodernizacji wynosi 60%. Oprócz klasycznej termomodernizacji w programie dla II części klimatycznych uzdrowisk dofinansowanie można otrzymać także na wymianę źródeł ciepła, montaż współpracującego OZE (instalację PV) i na wymianę oświetlenia na energooszczędne. Wszystkie działania muszą wynikać z przeprowadzonego audytu energetycznego. Można je scalać w jeden projekt.
Formy i warunki dofinansowania projektów
Program „Klimatyczne Uzdrowiska” realizowany będzie do 31.12.2025 roku, przy czym podpisywanie umów na dofinansowanie projektów zakończone zostanie 31.12.2024 roku. Nabór wniosków o wsparcie przedsięwzięć odbywa się w trybie ciągłym do 29.03.2024 r. lub do wyczerpania alokacji środków.
Budżet na realizację programu „Wspierania efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej na terenie gmin uzdrowiskowych” wynosi do 200 mln zł dla bezzwrotnych form dofinansowania. Z kolei budżet na realizację programu „Adaptacja do zmian klimatu” dla zwrotnych form dofinansowania wynosi do 50 mln zł.
Przy dofinansowaniu w formie pożyczki w ramach I Części programu priorytetowego „Klimatyczne Uzdrowiska” dotyczącego adaptacji do zmian klimatu, kwota może obejmować 100 proc. kosztów realizowanego projektu ze stałym oprocentowaniem 1% w skali roku. Pożyczka może być udzielona na okres nie dłuższy niż 15 lat. Istnieje możliwość umorzenia do 30% lub do 50%, wypłaconej kwoty, zgodnie z „Zasadami udzielania dofinansowania ze środków NFOŚiGW”.
W części 2) Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej na terenie gmin uzdrowiskowych” wysokość wsparcia w formie dotacji może wynieść do 70% kosztów kwalifikowanych w zależności od rodzaju przedsięwzięcia, lub 40% w przypadku montażu instalacji PV oraz/lub wymiany oświetlenia na energooszczędne, gdy są to jedyne ulepszenia realizowane w danym budynku.
Przy składaniu wniosku o dotację projekt powinien posiadać ostateczną decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach dla wszystkich zadań, dla których wydanie decyzji jest wymagane oraz minimalną dokumentację techniczną. Niezbędny jest również audyt energetyczny lub inne opracowanie audytowe, wykonane zgodnie z wymaganiami programu.
Uzdrowiska korzystają ze wsparcia NFOŚiGW
Pozytywne rezultaty najlepiej można ocenić na przykładzie już realizowanych projektów. Korzystanie z programu priorytetowego „Klimatyczne Uzdrowiska. Cz. 2) Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej na terenie gmin uzdrowiskowych” skutecznie łączone jest tam z programem „Budownictwo energooszczędne Część 1) Zmniejszenie zużycia energii w budownictwie”.
Obiekty zdrojowe i lecznicze w tym rejonie usytuowane są w malowniczych, okazałych przyrodniczo terenach, gdzie panuje łagodny klimat i biją źródła wód mineralnych o cennych adekwatnościach leczniczych. Efekty energetyczne i ekologiczne uzyskiwane dzięki wsparciu z programów priorytetowych NFOŚiGW wpisują się tam harmonijnie w walory uzdrowiskowe i turystyczne tego miejsca i wpływają na poprawę jakości powietrza.
W ramach części 2) Programu wsparcie otrzymały m.in. budynki szkolno-przedszkolne, centrum kultury, urząd miasta. Dotacja umożliwiła termomodernizację budynku zabytkowego Ratusza w Kołobrzegu. W wyniku realizacji tego przedsięwzięcia nastąpiło m.in. zmniejszenie emisji CO2 o: 28,3 Mg/rok, ograniczenie zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych o: 297,7 GJ/rok, a ilość zaoszczędzonej energii cieplnej wyniosła 372,2 GJ/rok. Gmina Goczałkowice-Zdrój to kolejny beneficjent programu „Klimatyczne Uzdrowiska.
Część 2) Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej na terenie gmin uzdrowiskowych”. Gmina podpisała dwie umowy na termomodernizację budynków użyteczności publicznej. Pierwsza obejmuje modernizację energetyczną budynku Urzędu Gminy Goczałkowice-Zdrój, zaś druga modernizację energetyczną budynku Szkoły na ul. Powstańców Śląskich 3 w Goczałkowicach-Zdrój. W wyniku tych działań w budynku Urzędu Gminy nastąpi zmniejszenie emisji CO2 o: 29,3 Mg/rok, redukcja zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych o: 471,7 GJ/rok, zaś dla budynku Szkoły na ul. Powstańców Śląskich 3 nastąpi zmniejszenie emisji CO2o: 64,3 Mg/rok oraz redukcja zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych o: 1074,1 GJ/rok.
Z dotacji w ramach części 2) programu skorzystała również Gmina Rabka- Zdrój, która realizuje przedsięwzięcie mające na celu poprawę efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej na terenie gminy. Przedsięwzięcie obejmuje modernizację energetyczną 8 budynków na terenie uzdrowiska Gminy Rabki- Zdrój. Budynki to Przedszkole Publiczne w Chabówce, Szkoły Podstawowe: nr 1 w Rabce-Zdrój, w Rdzawce i Chabówce, a także dwa budynki administracyjne, budynek socjalny oraz warsztatowy w Rabce-Zdrój. Prace przyczynią się do zmniejszenia zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych o: 5 921,5 GJ/rok oraz zmniejszenia emisji CO2 o: 695,8 Mg/rok. Ponadto, możliwość produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych wyniesie 94,5 MWh/rok.
Działania zmierzające do poprawy efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej z coraz szerszym wykorzystaniem OZE, w tym zwłaszcza energii pozyskiwanej ze słońca to jeden z priorytetów w zakresie walki o czyste powietrze i zdrowie polskiego społeczeństwa. Przedsięwzięcia takie jak w Goczałkowicach Zdrój czy Rabce Zdrój są wspomagane środkami publicznymi. Sukcesywnie w całym kraju są przeprowadzane termomodernizacje obiektów o charakterze publicznym, które służą ogółowi Polaków, ale także społecznościom lokalnym i regionalnym. To przede wszystkim budynki wykorzystywane w celach leczniczych, oświatowych, wychowawczo-opiekuńczych, sportowych i rekreacyjnych. Inwestycje są podejmowane w trosce o jakość powietrza, lepszy klimat i nade wszystko zdrowie obywateli.
