Kwestowanie na Powązkach

Kwesta na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, organizowana corocznie w okolicach Dnia Wszystkich Świętych i Dnia Zadusznego, jest jednym z ważniejszych wydarzeń w stolicy. Zainicjowana w 1975 roku przez wybitnego publicystę Jerzego Waldorffa, kwesta stała się nieodłącznym elementem warszawskich obchodów Święta Zmarłych. Od niemal pół wieku mieszkańcy stolicy, artyści, politycy i społecznicy gromadzą się, aby zbierać fundusze na ratowanie zabytkowych nagrobków.

Jerzy Waldorff podczas pierwszej kwesty w 1975 r. Fot. Zbiory Społecznego Komitetu Opieki nad starymi Powązkami im. J. Waldorffa/NID

Narodowa nekropolia

Cmentarz Powązkowski, założony na przełomie XVIII i XIX wieku na terenach podarowanych przez rodzinę Szymanowskich, jest miejscem spoczynku wielu znamienitych Polaków, w tym artystów, polityków, wojskowych i literatów. Powązki to miejsce pochówku wielu wybitnych Polaków, m.in.: Stanisława Moniuszki, Władysława Reymonta, Bolesława Prusa, Leopolda Staffa, Jana Kiepury, Czesława Niemena, Zbigniewa Herberta, Juliana Tuwima, Zbigniewa Wodeckiego, Gustawa Holubka… Lista nazwisk mogłaby się ciągnąć niemal bez końca i właśnie przez to, iż spoczywa tu tak wiele osób zasłużonych dla Polski, Powązki często nazywane są „nekropolią narodową”.

Pierwsza kwesta w 1975 r. zgromadziła przedstawicieli warszawskiego środowiska artystycznego, którzy postanowili w ten sposób zaangażować się w ochronę kulturowego dziedzictwa miasta. Od tamtej pory akcja przyciąga szerokie grono uczestników – od znanych aktorów, po dziennikarzy, strażaków i młodzież szkolną.

Kwestujący członkowie zespołu Mazowsze w 1975 r. Fot. Zbiory Społecznego Komitetu Opieki nad starymi Powązkami im. J. Waldorffa/NID

Powinność i tradycja

Zbiórka na Starych Powązkach stała się dla wielu kwestarzy formą obywatelskiej powinności, przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Podczas jubileuszowej uroczystości z okazji 50-lecia Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami, która odbyła się w marcu br., zidentyfikowano ponad 60 żyjących uczestników, którzy brali udział w kweście co najmniej 25 razy. Ogółem liczba osób, które kiedykolwiek kwestowały, sięga około 800.

Przykłady rodzinnych tradycji związanych z kwestowaniem można znaleźć wśród warszawskich elit. Jerzy Blikle, właściciel cukierni, był członkiem pierwszego składu komitetu i regularnie zaopatrywał kwestarzy w pączki. Dziś jego syn, profesor Andrzej Blikle, kontynuuje tę tradycję, uczestnicząc w kweście razem ze swoim synem Łukaszem i jego dziećmi. Podobne przykłady przekazywania tej formy społecznego zaangażowania można dostrzec w rodzinach Damięckich, Barcisiów, Szczepkowskich czy Stalińskich.

Kwestujący sukcesor Jerzego Waldorffa – prezes Marcin Święcicki, 2021 r. Fot. L. Muszyńska/Narodowy Instytut Dziedzictwa

Współczesna kwesta na Powązkach jest otwarta dla wszystkich, kto pragnie włączyć się w działania na rzecz ochrony dziedzictwa narodowego. Choć początkowo do akcji dołączali głównie artyści teatru i filmu – stanowiący w tej chwili około 40% kwestarzy – grono wolontariuszy stale się powiększa. Wśród kwestujących znaleźć można dziennikarzy, polityków, studentów, a także członków różnych organizacji i stowarzyszeń. Kwesta na Starych Powązkach to nie tylko okazja do ratowania zabytków, ale również żywa tradycja, która łączy pokolenia w trosce o wspólną historię i pamięć o przodkach. Wszystko to sprawia, iż Zaduszkowe Kwestowanie zostało w tym roku wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

W kweście co roku biorą osoby ze świata filmu, sportowcy czy dziennikarze. Na zdj. kwestujący Jacek Kawalec i Daniel Olbrychski, 2022 r. Fot. Instagram/jacekkawalecofc

Na ratunek Powązkom

Dzięki hojności warszawiaków przez niemal pół wieku udało się uratować około 1,600 zabytkowych pomników i nagrobków. W 2022 roku prace konserwatorskie objęły 30 kaplic i grobowców wzdłuż głównej alei, a w roku 2023 odnowiono kolejne 10 pomników. W planach na 2024 rok jest wykonanie prac przy 16 nagrobkach, w tym Anny Tymińskiej, Florianny Szałackiej, rodziny Sommerów i Delfiny Henrici.

W tym roku dni kwesty zostały wyznaczone na 31 października i 1 listopada, w godzinach od 9:00 do 19:00. Kwestować będzie 350 osób, w tym zarówno weterani z pierwszej kwesty w 1975 roku, jak Maja Komorowska, Damian Damięcki i Olgierd Łukaszewicz, jak i nowi wolontariusze. W tym roku swoją obecność potwierdzili m.in. Artur Andrus, Irena Santor, Maciej Orłoś, rodzina Damięckich, a także bracia Zdrójkowscy i członkowie zespołu „Mazowsze”.

Ciekawostką, która może zainteresuje zwłaszcza te osoby, które nie miały okazji nigdy brać udziału w kweście, jest to, żeunikalna atmosfera, która panuje na Starych Powązkach podczas Dnia Wszystkich Świętych została uchwycona w filmie „Kwesta na Powązkach”, wyprodukowanym przez Dom Spotkań z Historią. Obraz, który jest częścią cyklu „Niematerialna Warszawa”, ukazuje nie tylko samą zbiórkę, ale również głęboką więź warszawiaków z ich dziedzictwem. Film można bezpłatnie obejrzeć na platformie YouTube.

Alicja Dębek