2 godzin temu
Polska administracja rządowa intensywnie pracuje nad programem finansowego wsparcia dla najuboższych seniorów, którzy mogą zostać dotknięci drastycznymi podwyżkami kosztów energii elektrycznej i cieplnej w związku z planowanym wprowadzeniem unijnego systemu handlu emisjami ETS2. Nowy mechanizm pomocy społecznej przewiduje wypłatę bonów energetycznych o wartości do 1200 złotych rocznie dla gospodarstw domowych emerytów o najniższych dochodach, którzy mieszkają w budynkach opalanych paliwami kopalnymi. Program ten stanowi element szerszej strategii rządowej mającej na celu ochronę najbardziej wrażliwych grup społecznych przed negatywnymi skutkami transformacji energetycznej oraz rosnącymi kosztami życia związanymi z ochroną klimatu.
Fot. Warszawa w Pigułce
Geneza planowanego wsparcia finansowego dla seniorów wiąże się bezpośrednio z unijną polityką klimatyczną, która przewiduje rozszerzenie systemu handlu emisjami na nowe sektory gospodarki, w tym transport oraz ogrzewanie budynków. System ETS2, którego wprowadzenie planowane jest w najbliższych latach, oznacza konieczność płacenia dodatkowych opłat za emisję dwutlenku węgla przez podmioty wykorzystujące paliwa kopalne do celów grzewczych oraz transportowych. Te dodatkowe koszty nieuchronnie przełożą się na wzrost cen energii elektrycznej, gazu oraz paliw płynnych, co w szczególny sposób dotknie gospodarstwa domowe o niskich dochodach, które proporcjonalnie najwięcej swojego budżetu przeznaczają na opłacenie podstawowych potrzeb energetycznych.
Rząd Donalda Tuska, zdając sobie sprawę z potencjalnych społecznych konsekwencji wprowadzenia nowych opłat klimatycznych, równocześnie prowadzi działania na dwóch frontach. Z jednej strony polskie władze intensywnie zabiegają na forum Unii Europejskiej o odroczenie wejścia w życie systemu ETS2, argumentując iż polskie gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa nie są jeszcze wystarczająco przygotowane na dodatkowe obciążenia finansowe związane z ochroną klimatu. Jednocześnie jednak, przygotowując się na scenariusz, w którym system zostanie wprowadzony zgodnie z pierwotnym harmonogramem, rząd opracowuje kompleksowy plan wsparcia społecznego mający na celu ochronę najbardziej wrażliwych grup przed skutkami wzrostu kosztów energii.
Kluczowym dokumentem określającym ramy przyszłego wsparcia jest Plan Społeczno-Klimatyczny, który został przedstawiony przez resort funduszy i polityki regionalnej w pierwszej dekadzie czerwca 2025 roku. Dokument ten stanowi efekt miesięcy prac zespołów eksperckich oraz konsultacji z organizacjami społecznymi reprezentującymi interesy seniorów oraz osób o niskich dochodach. Plan szczegółowo określa zasady funkcjonowania systemu bonów energetycznych, kryteria kwalifikacji beneficjentów oraz mechanizmy finansowania całego programu wsparcia społecznego.
Zgodnie z ustaleniami zawartymi w rządowym planie, środki finansowe na wypłatę bonów energetycznych mają pochodzić ze specjalnie utworzonego Społecznego Funduszu Klimatycznego, który będzie zasilany z części wpływów z systemu handlu emisjami oraz innych instrumentów finansowych związanych z polityką klimatyczną. Takie rozwiązanie ma zapewnić, iż koszty transformacji energetycznej będą w sprawiedliwy sposób rozłożone na całe społeczeństwo, a największe obciążenia ponosić będą podmioty odpowiedzialne za największe emisje gazów cieplarnianych, podczas gdy część środków zostanie przekierowana na wsparcie dla najuboższych gospodarstw domowych.
System wsparcia ma być skierowany przede wszystkim do emerytów, czyli osób które osiągnęły ustawowy wiek emerytalny i pobierają świadczenia z systemu ubezpieczeń społecznych. Kryterium dochodowe zostało ustalone na poziomie 2525 złotych brutto miesięcznie, co oznacza iż pomoc trafi do seniorów o najniższych emeryturach, dla których wzrost kosztów energii stanowi szczególnie dotkliwe obciążenie budżetu domowego. Taki próg dochodowy obejmuje znaczną część emerytów otrzymujących minimalne świadczenia emerytalne oraz tych, którzy z różnych przyczyn nie zdołali wypracować wysokich uprawnień emerytalnych podczas swojej aktywności zawodowej.
Dodatkowym kryterium kwalifikującym do otrzymania bonu energetycznego jest typ zamieszkiwanej nieruchomości oraz sposób jej ogrzewania. Wsparcie zostanie skierowane przede wszystkim do mieszkańców budynków posiadających własne źródła ciepła zasilane paliwami kopalnymi, takimi jak węgiel kamienny, węgiel brunatny, drewno czy olej opałowy. Te gospodarstwa domowe będą najbardziej dotknięte wprowadzeniem systemu ETS2, ponieważ koszty ich ogrzewania wzrosną proporcjonalnie do ilości emisji dwutlenku węgla generowanej przez spalane paliwa. Mieszkańcy budynków podłączonych do sieci ciepłowniczych lub wykorzystujących odnawialne źródła energii będą w mniejszym stopniu odczuwać skutki nowych opłat klimatycznych.
Procedura otrzymania bonu energetycznego została zaprojektowana w sposób maksymalnie upraszczający formalności dla beneficjentów, którymi będą głównie starsze osoby często niezbyt sprawnie poruszające się w skomplikowanych procedurach administracyjnych. Wypłata wsparcia finansowego będzie realizowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który dysponuje już gotową infrastrukturą do obsługi świadczeń dla emerytów oraz posiada aktualne dane o wysokości pobieranych przez nich emerytur. Beneficjenci będą musieli złożyć stosowny wniosek zawierający podstawowe informacje o sytuacji mieszkaniowej oraz sposobie ogrzewania swojego mieszkania lub domu.
System wypłat został zaplanowany w sposób zapewniający regularność wsparcia przy jednoczesnym ograniczeniu obciążeń administracyjnych. Bony energetyczne będą przyznawane raz na kwartał, co oznacza cztery wypłaty w ciągu roku kalendarzowego. Taki rytm wypłat ma zapewnić beneficjentom możliwość planowania wydatków na energię oraz pokrycia kosztów ogrzewania szczególnie w okresach zimowych, kiedy zużycie energii jest najwyższe. Maksymalny okres pobierania wsparcia został określony na pięć lat, co ma dać gospodarstom domowym czas na dostosowanie się do nowych realiów energetycznych oraz ewentualną modernizację systemów grzewczych.
Wysokość indywidualnego wsparcia została wyliczona na podstawie analiz kosztów energii w typowych gospodarstwach domowych emerytów oraz prognoz wzrostu cen po wprowadzeniu systemu ETS2. Przeciętne wsparcie dla kwalifikującego się gospodarstwa domowego ma wynieść około 1200 złotych rocznie, co zostało podzielone na cztery kwartalne transze po około 300 złotych każda. Kwota ta została obliczona tak, aby pokryć od 25 do choćby 66 procent rocznego rachunku za energię elektryczną dla odbiorców w najtrudniejszej sytuacji finansowej, co ma zapewnić istotne ograniczenie ryzyka zadłużenia oraz ochronę przed odłączeniem dostaw energii.
Harmonogram wprowadzenia bonów energetycznych jest ściśle powiązany z datą wejścia w życie systemu ETS2, której ostateczne ustalenie zależy od decyzji instytucji Unii Europejskiej oraz ewentualnego sukcesu polskich starań o odroczenie implementacji nowych regulacji. W przypadku gdyby system handlu emisjami został wprowadzony zgodnie z pierwotnym planem, pierwsze bony energetyczne mogłyby trafić do beneficjentów już w 2027 roku. Oznacza to iż rząd ma jeszcze około dwóch lat na finalizację szczegółów programu, przygotowanie systemów informatycznych oraz przeprowadzenie kampanii informacyjnej skierowanej do potencjalnych beneficjentów.
Znaczenie planowanego programu bonów energetycznych wykracza daleko poza bezpośrednią pomoc finansową dla emerytów, stanowiąc element szerszej strategii społecznej transformacji energetycznej w Polsce. Program ten ma demonstrować, iż przejście na gospodarkę niskoemisyjną nie musi oznaczać pozostawienia najuboższych obywateli bez wsparcia w obliczu rosnących kosztów energii. Takie podejście jest najważniejsze dla utrzymania społecznego poparcia dla polityki klimatycznej oraz zapobiegania powstawaniu nastrojów antyklimowych, które mogłyby zagrozić realizacji długoterminowych celów redukcji emisji gazów cieplarnianych.
Program bonów energetycznych wpisuje się również w europejski trend tworzenia mechanizmów sprawiedliwej transformacji, które mają zapewnić iż koszty przejścia na gospodarkę bezemisyjną będą sprawiedliwie rozłożone w społeczeństwie. Wiele państw Unii Europejskiej wprowadza podobne programy wsparcia dla gospodarstw domowych o niskich dochodach, uznając iż bez takiej pomocy transformacja energetyczna może prowadzić do pogłębienia nierówności społecznych oraz wykluczenia energetycznego najbardziej wrażliwych grup.
Długoterminowym celem programu jest nie tylko ochrona emerytów przed wzrostem kosztów energii, ale również stworzenie zachęt do modernizacji systemów grzewczych oraz poprawy efektywności energetycznej budynków mieszkalnych. Część środków z Społecznego Funduszu Klimatycznego ma być przeznaczona na programy termomodernizacji oraz wymianę starych pieców na nowoczesne, ekologiczne systemy grzewcze. Takie działania mają w perspektywie kilku lat doprowadzić do sytuacji, w której potrzeba wsparcia finansowego dla gospodarstw domowych będzie systematycznie malała dzięki obniżeniu ich zapotrzebowania na energię.
Implementacja programu bonów energetycznych będzie również testem dla polskiego systemu administracji publicznej pod względem sprawności obsługi dużej liczby beneficjentów oraz efektywności wydatkowania środków publicznych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie musiał znacznie rozszerzyć swoje kompetencje oraz systemy informatyczne, aby móc obsługiwać nowy typ świadczeń społecznych związanych z kosztami energii. Sukces tego programu może stać się podstawą dla rozwoju innych instrumentów wsparcia społecznego w obszarze transformacji energetycznej.
Planowany program bonów energetycznych stanowi również odpowiedź na rosnące obawy społeczne związane z kosztami transformacji klimatycznej oraz ich wpływem na budżety gospodarstw domowych. Demonstrując konkretne działania na rzecz ochrony najuboższych przed skutkami wzrostu cen energii, rząd próbuje budować społeczne poparcie dla ambitnych celów klimatycznych oraz przeciwdziałać narracjom politycznym kwestionującym zasadność polityki klimatycznej. Skuteczność tego programu może mieć najważniejsze znaczenie dla społecznej akceptacji dalszych kroków w kierunku dekarbonizacji polskiej gospodarki.
