18 godzin temu
Osoby z niepełnosprawnościami i ich rodziny z niecierpliwością odliczają dni do 5 maja 2025 roku, kiedy to Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpocznie wypłaty nowego dodatku dopełniającego dla pobierających rentę socjalną. Kwota 2610,72 złotych miesięcznie brzmi imponująco, zwłaszcza w zestawieniu z jednorazowym wyrównaniem sięgającym prawie 13 tysięcy złotych dla niektórych uprawnionych.
Fot. Warszawa w Pigułce
Jednak za obiecującymi liczbami i deklaracjami o znaczącej pomocy kryje się sieć skomplikowanych zasad, ograniczeń i warunków, które mogą sprawić, iż rzeczywiste korzyści z tego świadczenia będą znacznie mniejsze, niż sugerują oficjalne komunikaty.
Nowy dodatek dopełniający, wprowadzony ustawą z września 2024 roku, teoretycznie ma stanowić znaczące wsparcie dla osób całkowicie niezdolnych do pracy, posiadających orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji. W praktyce jednak system przyznawania tego świadczenia jest skomplikowany i pełen pułapek, które mogą wykluczyć wielu potencjalnych beneficjentów lub znacząco zmniejszyć realną wartość otrzymanej pomocy.
Pierwszą poważną kwestią jest opodatkowanie świadczenia. Choć nominalna kwota 2610,72 zł brzmi solidnie, należy pamiętać, iż dodatek podlega składce na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczce na podatek dochodowy. Po odliczeniu wszystkich danin, realna kwota, która trafi na konta uprawnionych, może być choćby o kilkaset złotych niższa. Jest to szczególnie istotne dla osób planujących swoje wydatki w oparciu o pełną kwotę świadczenia, które mogą być nieprzyjemnie zaskoczone, gdy na ich konto wpłynie znacznie mniejsza suma.
Kolejnym problematycznym aspektem jest procedura przyznawania dodatku. O ile osoby posiadające orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji ważne od 1 stycznia 2025 roku otrzymają świadczenie automatycznie, o tyle pozostali muszą złożyć formalny wniosek. Co więcej, dodatek zostanie przyznany wyłącznie na podstawie prawomocnego orzeczenia lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej ZUS. Oznacza to, iż osoby z orzeczeniami wydanymi przez inne instytucje, na przykład powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności, mogą zostać wykluczone, choćby jeżeli ich stan zdrowia jest równie poważny.
System orzecznictwa w Polsce od lat jest krytykowany za niewydolność i brak spójności. Czas oczekiwania na komisję może wynosić wiele miesięcy, a proces odwoławczy często trwa ponad rok. Dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji zdrowotnej i finansowej, taki okres oczekiwania może oznaczać dodatkowe cierpienie i problemy materialne. Warto również zauważyć, iż kryteria przyznawania orzeczeń mogą być interpretowane różnie przez poszczególnych lekarzy orzeczników, co wprowadza element loterii do całego procesu.
Szczególnie problematyczny wydaje się również mechanizm zawieszania prawa do dodatku w przypadku podjęcia pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej. Ta regulacja stoi w wyraźnej sprzeczności z deklarowaną polityką aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami. Wielu potencjalnych beneficjentów stanie przed trudnym wyborem: czy pozostać całkowicie biernym zawodowo i otrzymywać świadczenie, czy podjąć próbę choćby częściowej aktywności zawodowej, ryzykując utratę lub zmniejszenie dodatku. W praktyce może to prowadzić do pogłębienia wykluczenia społecznego i zawodowego osób z niepełnosprawnościami, zamiast wspierać ich integrację ze społeczeństwem.
Dodatek nie przysługuje również osobom tymczasowo aresztowanym ani odbywającym karę więzienia (z wyjątkiem pozostających w systemie dozoru elektronicznego). Choć takie ograniczenie może wydawać się uzasadnione, warto pamiętać, iż osoby z niepełnosprawnościami przebywające w zakładach karnych przez cały czas mają specyficzne potrzeby wynikające z ich stanu zdrowia, które często nie są odpowiednio zaspokajane przez system penitencjarny.
Skomplikowane zasady obliczania wysokości dodatku dla osób otrzymujących jednocześnie rentę socjalną i rentę rodzinną wprowadzają dodatkowe zamieszanie. Świadczenie w pełnej wysokości zostanie wypłacone tylko wtedy, gdy suma obu rent nie przekracza 300 procent najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W przeciwnym razie dodatek zostanie proporcjonalnie zmniejszony. Ta regulacja może dotknąć wiele osób, szczególnie tych, które straciły rodziców lub współmałżonka i otrzymują z tego tytułu rentę rodzinną.
Warto również zauważyć, iż jednorazowe wyrównanie w wysokości 12 870 złotych brutto, choć na pierwszy rzut oka wydaje się hojne, również podlega opodatkowaniu, co znacząco zmniejszy jego realną wartość. Ponadto, otrzymanie tak dużej sumy jednorazowo może wpłynąć na prawo do innych świadczeń uzależnionych od kryterium dochodowego, takich jak zasiłki z pomocy społecznej czy dodatki mieszkaniowe. W skrajnych przypadkach, beneficjenci mogą stracić więcej na utracie innych form wsparcia, niż zyskać na nowym dodatku.
System przyznawania wyrównania również budzi wątpliwości. Osoby, które uzyskały orzeczenie na wniosek złożony po 1 stycznia 2025 roku, otrzymają wyrównanie jedynie od miesiąca wydania orzeczenia, choćby jeżeli ich stan zdrowia uzasadniający przyznanie dodatku istniał znacznie wcześniej. Prowadzi to do nierównego traktowania obywateli w podobnej sytuacji zdrowotnej, uzależniając wysokość wsparcia od sprawności administracyjnej i szczęścia w loterii terminów orzeczniczych.
Istnieje również poważne ryzyko, iż wprowadzenie dodatku dopełniającego stworzy dodatkowe obciążenie dla i tak już przeciążonego systemu ZUS. Nagły napływ wniosków od osób starających się o świadczenie może prowadzić do opóźnień w ich rozpatrywaniu oraz w wypłatach, co z kolei może negatywnie wpłynąć na sytuację najbardziej potrzebujących. Historia wcześniejszych reform świadczeń pokazuje, iż instytucje państwowe często nie są dostatecznie przygotowane na obsługę nowych programów pomocowych, szczególnie w ich początkowej fazie.
Dla wielu osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin dodatkowym wyzwaniem będzie poruszanie się w gąszczu przepisów i wymagań formalnych związanych z nowym świadczeniem. Konieczność śledzenia zmian prawnych, gromadzenia dokumentacji, składania wniosków czy odwołań może stanowić barierę nie do pokonania, szczególnie dla osób starszych, zamieszkałych na terenach wiejskich czy o niższym poziomie wykształcenia. W rezultacie, pomoc może nie trafić do tych, którzy najbardziej jej potrzebują, a jedynie do osób lepiej zorientowanych w systemie lub mających dostęp do profesjonalnego wsparcia.
Istotnym aspektem, który często umyka uwadze, jest także dostęp do informacji o nowym świadczeniu. Choć osoby korzystające z Platformy Usług Elektronicznych ZUS zostaną poinformowane o przyznaniu dodatku za jej pośrednictwem, wielu potencjalnych beneficjentów nie korzysta z narzędzi cyfrowych lub nie ma do nich dostępu. Dla tych osób uzyskanie rzetelnej informacji o przysługujących im prawach i procedurach może być trudne, szczególnie jeżeli mieszkają z dala od placówek ZUS lub nie mają wsparcia ze strony rodziny czy instytucji pomocowych.
Warto również zauważyć, iż kwota dodatku, choć znacząca w porównaniu z innymi świadczeniami, może być niewystarczająca w kontekście realnych kosztów opieki nad osobami niesamodzielnymi. Profesjonalna opieka domowa, rehabilitacja, leki czy sprzęt medyczny to wydatki, które często znacznie przekraczają wysokość oferowanego wsparcia. W sytuacji gwałtownie wzrastających cen usług medycznych i opiekuńczych, choćby podwyższone świadczenie może nie zapewnić godnych warunków życia osobom wymagającym intensywnej opieki.
Wprowadzenie dodatku dopełniającego może także paradoksalnie pogłębić nierówności wśród osób z niepełnosprawnościami. Osoby z lepszym dostępem do informacji, mieszkające w większych ośrodkach, mające wsparcie rodziny czy organizacji pozarządowych będą miały większe szanse na skuteczne ubieganie się o świadczenie. Natomiast osoby wykluczone cyfrowo, mieszkające na terenach wiejskich czy pozbawione wsparcia społecznego mogą napotkać nieprzezwyciężalne trudności w procesie aplikacyjnym, mimo iż ich potrzeby mogą być równie duże lub choćby większe.
Dla zwykłych Polaków wprowadzenie nowego dodatku oznacza również konieczność weryfikacji, czy oni sami lub ich bliscy kwalifikują się do otrzymania świadczenia. Wiąże się to często z koniecznością wizyt w placówkach ZUS, konsultacji z lekarzami czy prawnikami, a także ze stresem związanym z oczekiwaniem na decyzję. W przypadku odmowy przyznania świadczenia, droga odwoławcza może być długa i wymagająca, zarówno pod względem emocjonalnym, jak i finansowym.
Dodatkowym aspektem, który rzadko pojawia się w oficjalnych komunikatach, jest kwestia wpływu nowego świadczenia na budżet państwa i system zabezpieczenia społecznego jako całość. Wprowadzenie dodatku dopełniającego będzie wymagało znacznych nakładów finansowych, co może prowadzić do ograniczenia środków na inne programy społeczne lub na rozwój systemu opieki zdrowotnej i rehabilitacji. W dłuższej perspektywie, zamiast doraźnej pomocy finansowej, osoby z niepełnosprawnościami mogłyby bardziej skorzystać na kompleksowej reformie systemu wsparcia, obejmującej dostęp do usług, rehabilitacji i aktywizacji zawodowej.
Polityka społeczna w Polsce od lat charakteryzuje się fragmentarycznością i brakiem długofalowej wizji. Zamiast tworzenia spójnego systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami, wprowadzane są kolejne świadczenia pieniężne, które choć przynoszą doraźną ulgę, nie rozwiązują systemowych problemów. Dodatek dopełniający, mimo swojej nominalnie wysokiej kwoty, wpisuje się w ten schemat, oferując pomoc finansową, ale nie adresując kluczowych wyzwań związanych z dostępnością usług, aktywizacją zawodową czy integracją społeczną osób z niepełnosprawnościami.
Warto również zwrócić uwagę na kontekst wprowadzenia nowego świadczenia. Decyzja o uruchomieniu dodatku dopełniającego zbiegła się w czasie z serią protestów środowisk osób z niepełnosprawnościami, domagających się systemowych zmian w polityce społecznej państwa. Można więc postrzegać to świadczenie jako próbę uspokojenia nastrojów społecznych, bez podejmowania bardziej fundamentalnych reform wymagających większych nakładów finansowych i organizacyjnych.
Jednocześnie, mimo wszystkich problemów i ograniczeń, nie można zaprzeczyć, iż dla wielu osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin, dodatkowe 2610,72 złotych miesięcznie (nawet po opodatkowaniu) będzie stanowić istotne wsparcie. W sytuacji, gdy koszty życia gwałtownie rosną, a system opieki zdrowotnej i społecznej nie zaspokaja podstawowych potrzeb osób niesamodzielnych, każda dodatkowa pomoc finansowa jest cenna. Pytanie jednak, czy ta doraźna pomoc w dłuższej perspektywie przyczyni się do realnej poprawy jakości życia osób z niepełnosprawnościami, czy też stworzy jedynie iluzję wsparcia, odwracając uwagę od potrzeby kompleksowych reform.
Warto również pamiętać, iż wprowadzenie dodatku dopełniającego wpisuje się w szerszy kontekst europejskich trendów w polityce społecznej wobec osób z niepełnosprawnościami. W wielu krajach Unii Europejskiej obserwujemy odchodzenie od modelu opartego na transferach pieniężnych na rzecz rozwoju dostępnych, wysokiej jakości usług wspierających samodzielność i integrację społeczną. Pod tym względem, polska polityka wsparcia osób z niepełnosprawnościami wydaje się podążać w przeciwnym kierunku, stawiając na bezpośrednie transfery finansowe kosztem rozwoju usług.
Podsumowując, nowy dodatek dopełniający dla osób z rentą socjalną, mimo obiecującej kwoty, niesie ze sobą szereg ograniczeń i potencjalnych pułapek, które mogą znacząco zmniejszyć jego rzeczywistą wartość dla beneficjentów. Skomplikowane procedury przyznawania, opodatkowanie, wpływ na inne świadczenia oraz ograniczenia dotyczące aktywności zawodowej mogą sprawić, iż pomoc nie trafi do wszystkich potrzebujących lub nie przyczyni się do trwałej poprawy ich sytuacji. Dla zwykłych Polaków oznacza to konieczność ostrożnego planowania finansowego oraz dokładnego zapoznania się z warunkami przyznawania świadczenia, aby uniknąć rozczarowań i nieprzewidzianych konsekwencji finansowych.
