Opóźniony rozwój mowy u dziecka – jak rozpoznać i kiedy udać się do logopedy?

Zdjęcie: opóźniony rozwój mowy u dzieci

Umiejętność mówienia nie pojawia się z dnia na dzień – to proces, który zaczyna się już od pierwszych dźwięków niemowlęcia i rozwija się przez kilka pierwszych lat życia. Mowa to nie tylko sposób komunikowania potrzeb, ale także narzędzie budowania więzi, poznawania świata i rozwoju intelektualnego. Choć tempo przyswajania języka bywa różne u każdego dziecka, istnieją etapy, których opóźnienie może wskazywać na konieczność konsultacji z logopedą.

Etapy rozwoju mowy – co dziecko powinno mówić i rozumieć?

W pierwszym roku życia dziecko uczy się rozpoznawać dźwięki mowy i reagować na otoczenie. Pomiędzy 6. miesiącem życia pojawia się gaworzenie, a pod koniec ukończenia pierwszego roku, dziecko wypowiada pierwsze słowa. Roczne dziecko powinno już rozumieć proste polecenia („daj”, „chodź”) oraz reagować na swoje imię. Powinno też wypowiadać pojedyncze sylaby, takie jak „ma-ma” czy „ta-ta”.

Dwulatek przechodzi prawdziwy językowy przełom. Jego słownik obejmuje kilkadziesiąt do choćby 200 słów, a komunikaty przybierają formę prostych zdań dwu- lub trzywyrazowych, takich jak „Mama daj misia” czy „Auto jedzie szybko”.

Trzylatek potrafi już złożyć dłuższe wypowiedzi, opowiada o tym, co widzi lub czego chce. Rozumie złożone instrukcje, zaczyna używać podstawowych form gramatycznych i jego mowa powinna być w większości zrozumiała dla osób spoza najbliższego otoczenia.

Sygnały alarmowe – kiedy rozwój mowy nie przebiega prawidłowo?

Nie każde dziecko rozwija się w tym samym tempie, jednak istnieją konkretne symptomy, które powinny skłonić rodziców do czujności. Brak gaworzenia po 10. miesiącu życia, niereagowanie na swoje imię czy niezrozumiała mowa po 3. roku życia to sygnały, których nie można bagatelizować.

Do najczęstszych objawów opóźnionego rozwoju mowy należą:

• brak pierwszych słów po 18. miesiącu życia,
• bardzo ograniczony zasób słów po ukończeniu 2 lat (poniżej 20 wyrazów),
• brak prób łączenia słów w proste zdania do końca 2. roku życia,
• niereagowanie na proste polecenia, co może sugerować problemy ze słuchem,
• niechęć do kontaktu werbalnego i pozawerbalnego – brak gestów, wskazywania czy kontaktu wzrokowego,
• mowa niezrozumiała choćby dla rodziców po 3. roku życia.

Ważne jest, by reagować na te objawy odpowiednio wcześnie. Niektóre z nich mogą być jedynie przejściowym opóźnieniem, inne wymagają terapii logopedycznej.

Co może powodować opóźniony rozwój mowy?

Przyczyny opóźnień bywają różnorodne i często współwystępują ze sobą. Do najczęstszych przyczyn opóźnionego rozwoju mowy można zaliczyć:

• Niedosłuch lub głęboki ubytek słuchu – uniemożliwia prawidłowe odbieranie i naśladowanie dźwięków mowy.
• Nieprawidłowe napięcie mięśniowe (obniżone lub wzmożone) w obrębie ust, języka i twarzy – utrudnia artykulację.
• Opóźnienia ogólnorozwojowe lub zaburzenia neurologiczne, np. spektrum autyzmu, afazja dziecięca.
• Nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego, np. skrócone wędzidełko języka.
• Dwujęzyczne środowisko bez wsparcia rozwoju języka dominującego – nie powoduje opóźnienia samo w sobie, ale wymaga świadomego wsparcia.
• Mało stymulujące otoczenie – brak rozmów, czytania, kontaktu z językiem.

Kiedy udać się do logopedy?

Zasada jest prosta: jeżeli cokolwiek Cię niepokoi, nie zwlekaj ani chwili. Wizyta u logopedy może rozwiać wątpliwości, a w razie potrzeby zapoczątkować terapię, która pozwoli dziecku dogonić rówieśników w rozwoju mowy. Nie warto liczyć na to, iż „samo przejdzie”. Opóźnienia w rozwoju mowy, jeżeli nie są wspierane, mogą skutkować trudnościami w nauce czytania, pisania, a choćby zaburzeniami emocjonalnymi.

Warto udać się do logopedy, gdy:

• dziecko nie realizuje oczekiwanych etapów rozwoju mowy odpowiednich dla swojego wieku,
• nie mówi lub mówi bardzo mało po ukończeniu 2. roku życia,
• nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, nie reaguje na imię,
• nie wykazuje postępów w mowie przez kilka miesięcy,
• mowa jest niezrozumiała choćby dla rodziców.

Jak wygląda pierwsza wizyta i diagnoza logopedyczna?

Pierwsza konsultacja logopedyczna odbywa się w formie rozmowy i zabawy. Logopeda przeprowadza wywiad z rodzicem, ocenia sprawność narządów mowy, rozumienie poleceń, zasób słownictwa i sposób komunikacji. Badanie może również obejmować sprawdzenie toru oddechowego, słuchu fonematycznego oraz napięcia mięśniowego w obrębie twarzy.

Na tej podstawie specjalista określa, czy rozwój mowy przebiega prawidłowo, czy potrzebna jest terapia, a może dalsza konsultacja z innymi specjalistami (np. neurologopedą).

Jak wspierać rozwój mowy dziecka w domu?

Rodzice odgrywają kluczową rolę w rozwoju mowy. To oni są pierwszymi nauczycielami języka. Nie trzeba prowadzić specjalnych lekcji, wystarczy codzienna, zaangażowana obecność.

Wspierająco działa:

• komentowanie codziennych czynności („Teraz obieramy marchewkę”),
• zadawanie pytań i dawanie przestrzeni do odpowiedzi,
• wspólne czytanie książek i omawianie ilustracji,
• śpiewanie piosenek, powtarzanie prostych rymowanek,
• odgrywanie scenek z zabawkami i wprowadzanie nowych słów.

Nawet krótki, ale regularny kontakt językowy jest bardziej wartościowy niż okazjonalne długie sesje.

Gry i pomoce logopedyczne – rozwój mowy poprzez zabawę

Zabawa to najlepszy sposób nauki dla dziecka. Na rynku dostępne są liczne pomoce logopedyczne wspierające rozwój mowy, które znajdziesz w asortymencie sklepu Liger:

• karty obrazkowe – służą do ćwiczenia nazywania, opowiadania i budowania zdań,
• dmuchajki logopedyczne – wspierają rozwój oddechu i mięśni artykulacyjnych,
• memory z głoskami – utrwalają słownictwo i uczą koncentracji,
• Gry planszowe logopedyczne – zostały specjalnie zaprojektowane, aby skłonić dziecko do wypowiedzenia słowa, dokończenia zdania, wydania odgłosu lub stworzenia krótkiej historyjki. Dzięki nim dziecko ćwiczy mowę, nie odczuwając presji.

Rozwój mowy to jeden z najważniejszych obszarów dziecięcego rozwoju. Każde opóźnienie wymaga uwagi, a w wielu przypadkach profesjonalnego wsparcia. Wczesna interwencja logopedyczna może zapobiec wielu trudnościom w przyszłości. Wystarczy odrobina obserwacji, otwartość na pomoc i codzienna, czuła obecność, aby dziecko nie tylko mówiło, ale też czuło się rozumiane.