Parafia „700+”, czyli jubileusz parafii Biała – Janów Lubelski

Od ponad pół roku przeżywamy Rok Jubileuszowy 2025 pod hasłem „Pielgrzymi Nadziei”. Jest to czas łaski i odnowy duchowej dla całego Kościoła i świata. Wyraźnie doświadczyć tego można w parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Janowie Lubelskim, której świątynia wybrana została na jeden z kościołów stacyjnych diecezji sandomierskiej. To właśnie tutaj zapewniono łatwiejszy dostęp do Sakramentu Pokuty i Pojednania, a także możliwość uzyskania odpustu zupełnego. Parafia ta przeżywa również własny, można powiedzieć „mały” jubileusz, którym jest 700-lecie pierwszej wzmianki o jej istnieniu, zachowanej w źródłach pisanych. Centralne uroczystości tej okrągłej rocznicy odbyły się w dniach 28 i 29 czerwca. Pierwszego dnia miała miejsce konferencja naukowa, na której swoje referaty wygłosiło dziewięciu prelegentów. Natomiast drugiego dnia świętowano jubileusz podczas corocznego odpustu ku czci świętych Piotra i Pawła, któremu przewodził J.E. Ksiądz Biskup Edward Frankowski.

Pierwsze wzmianki o istnieniu parafii Biała

Najstarsze parafie na Ziemiach Polskich powstawały już pod koniec X w. W kolejnych wiekach, wraz z nowymi wyznawcami religii chrześcijańskiej, zaczęło ich stopniowo przybywać. O ich początkach zwykle kilka możemy powiedzieć. Zwłaszcza, o ile tworzono je w niewielkich ośrodkach wiejskich. Tak też było z parafią, która powstała w małej wiosce Biała, położonej na peryferiach diecezji krakowskiej, wśród lasów i stawów. Pierwszą informację o tej miejscowości odnaleźć możemy w Kronice halicko-wołyńskiej, której wydarzenia odnoszą się do lat 40. XIII w. Można przypuszczać, iż położona była w niedalekiej odległości od szlaku komunikacyjnego z Sandomierza i Zawichostu na Ruś. Z tej racji wioska ta rozwijała się, a z czasem stworzono w niej ośrodek kultu chrześcijańskiego.

Pierwszą wzmiankę w źródłach pisanych o parafii Biała odnaleźć można w najstarszym całościowym spisie sieci kościelnej diecezji krakowskiej, który zachował się w rejestrze dziesięciny papieskiej z lat 1325-1327. Czym była dziesięcina papieska? Jak sama nazwa wskazuje była ona dziesiątą częścią dochodów, w tym przypadku dochodów duchownych, którą co jakiś czas musieli oddawać na specjalne potrzeby Kościoła. We wspomnianych latach 1325-1327 pobierano ją na pomoc dla Ziemi Świętej. I to właśnie w tym rejestrze, a dokładnie w części poświęconej archidiakonatowi zawichojskiemu, odnajdujemy łacińską wzmiankę: „Swentoslaus Plebanus ecclesie de Bala” czyli „Świętosław, pleban kościoła w Białej”. Świętosław, etymologicznie „cieszący się mocną sławą”, to bardzo popularne wówczas słowiańskie imię, a więc dokładna identyfikacja tegoż konkretnego plebana jest praktycznie niemożliwa. Kolejna wzmianka o tej parafii zachowała się w podobnym spisie, który odnotowywał świętopietrze, czyli tzw. denar św. Piotra. Był to podatek należny papiestwu od każdego dorosłego katolika. Pierwszy taki rejestr świętopietrza z diecezji krakowskiej zachował się za lata 1325-1328. Tam również odnajdujemy interesującą nas parafię w zapisie: „parrochia ecclesie de Bela”. Nie ma wątpliwości, iż chodzi o parafię Biała, bowiem została umiejscowiona obok tych samych parafii co w rejestrze dziesięciny, czyli Potoka, Stróży i Dzierzkowic. Dwie kolejne wzmianki ponownie odnaleźć można w spisach dziesięciny, tym razem z lat 50. XIV w. Co interesujące w jednym z nich została zapisana już jako „Byala”, co w wymowie jest bardzo zbliżone do dzisiejszej nazwy. Kolejne informacje o tej parafii pochodzą już z wieku XV. Wśród nich, na uwagę zasługuje zapis Jana Długosza w jego dziele Liber Beneficiorum. Dowiadujemy się z niego, iż w Białej znajdował się drewniany kościół, a w skład parafii oprócz tej miejscowości wchodziły również wioski Dzwola i Kocudza (dziś samodzielne placówki duszpasterskie diecezji sandomierskiej). W okresie nowożytności danych na temat tej parafii można odnaleźć znacznie więcej, m.in. w protokołach wizytacji biskupich, do których zobowiązywał Sobór Trydencki z drugiej połowy XVI w.

Objawienia maryjne w Janowie Lubelskim

W pierwszej połowie wieku XVII obok wsi Biała powstało miasto Janów. Stało się to za sprawą starań, jakie poczyniła w tym kierunku Katarzyna Ostrogska, żona Tomasza Zamoyskiego. Kobieta ta, o której pisano, iż była „niewiastą wielce ruchliwą i mądrą”, wystarała się u króla Władysława IV o przywilej lokacji nowego miasta na prawie magdeburskim. Dokument ten datowany jest na rok 1640. Zbiegło się to z wydarzeniami, które miały ogromny wpływ na rozwój religijny ziemi janowskiej. W 1645 r., dokładnie w dzień zaduszny – 2 listopada, objawiła się tutaj Matka Boża, która bednarzowi ze wsi Ruda, Wojciechowi Boskiemu, powiedziała znamienne słowa: „Jest wola Boża, ażeby się chwała Jego na tym miejscu i pamiątka Moja odprawiała”.Nieco ponad miesiąc później – 8 grudnia tegoż roku, Maryja po raz drugi objawiła się Wojciechowi Boskiemu, zachęcając go, aby nie bał się szerzyć jej czci. Do kolejnego nadnaturalnego zdarzenia, niejako potwierdzającego wcześniejsze, doszło w początkach 1646 r., kiedy dwóch rybaków, łowiących ryby na stawie przy Rudzie, widziało w nocy procesję anielską w miejscu objawień.

Rozwój kultu maryjnego w Janowie Lubelskim

Pierwsza kaplica w miejscu objawień pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny została wybudowana w latach 1647-1648. Wojewoda sandomierski Jan Sobiepan Zamoyski umieścił w niej obraz Matki Bożej, który gwałtownie zasłynął cudami. Wraz z rozwojem kultu maryjnego tenże wojewoda ufundował nowy kościół i drewniany klasztor (1659-1660). W dniu 8 września 1660 r. przybyli na to miejsce dominikanie, a kościół stał się filią parafii bialskiej. Zakonnicy założyli przy świątyni szkołę i przytułek, zorganizowali Bractwo Imienia Jezus oraz Bractwo Różańcowe, a przede wszystkim rozwijali kult Matki Bożej. Wobec narastającego ruchu pielgrzymkowego zaistniała potrzeba budowy nowej murowanej świątyni. Wzniesiono ją latach 1694-1720, przypuszczalnie według projektu Jana Michała Linka. Prezbiterium zbudowano w latach 1694-1700, a nawę główną kilkanaście lat później. Świątynię uroczyście poświęcił bp Michał Kunicki 21 października 1742 r. Kult maryjny skupiał się wokół obrazu Matki Boskiej Janowskiej, który umieszczony został w ołtarzu głównym nowej świątyni. Wizerunek ten dekretem biskupim został uznany za cudowny w 1762 r. Matka Boża w janowskim sanktuarium w XVII w. zyskała przydomek Łaskawa, bowiem wielu doznało od Niej potrzebnej pomocy i wsparcia duchowego. Przed obrazem tym modlili się pielgrzymujący choćby z dalekich stron, m.in. Przeworska, Zamościa czy Leżajska. W drugiej połowie XVIII w. w efekcie rozwijanego przez dominikanów kultu różańcowego Matka Boża Janowska uzyskała drugi przydomek – Różańcowa.

Przeniesienie parafii z Białej do Janowa Lubelskiego

Janowski klasztor dominikanów był ostoją ducha narodowego. W czasie powstania listopadowego przed cudownym obrazem Matki Bożej zanoszono modły za ojczyznę, prowadzono patriotyczne nabożeństwa i procesje z emblematami narodowymi. Nie inaczej było w okresie powstania styczniowego, za co jeden z braci Kajetan Maciejowski został zesłany na Syberię. Po upadku tegoż zrywu narodowościowego, w październiku 1864 r. doszło do kasaty klasztoru. Dzięki zabiegom proboszcza ks. Jana Hetnera udało się przenieść parafię z Białej do Janowa. Ostatecznie, nastąpiło to w 1867 r. Do 1939 r. istniały na terenie parafii dwa kościoły: w Białej, gdzie rezydował proboszcz, i w Janowie Lubelskim, gdzie posługiwali wikariusze. Kresem prowadzonego duszpasterstwa na terenie wsi Biała były tragiczne bombardowania Janowa i okolic we wrześniu 1939 r. W ich wyniku spłonęła świątynia bialska i jej zaplecze. Skłoniło to ówczesnego proboszcza ks. Józefa Dąbrowskiego do zamieszkania w Janowie Lubelskim.

Ku czasom współczesnym

Po II wojnie światowej parafia Janów Lubelski zmagała się z polityką antykościelną władz komunistycznych. Rządzący na wszelkie sposoby starali się ograniczyć ducha religijnego miejscowej ludności. Posuwali się w tym choćby do działań represyjnych, m.in. osadzając proboszcza Dąbrowskiego w komunistycznym więzieniu. Jednocześnie, blokowali inwestycje, związane z budownictwem sakralnym, a działalność duszpasterską próbowali zepchnąć jedynie w obręb murów kościelnych. W tym czasie, odważną postawą odznaczali się miejscowi proboszczowie, m.in. ks. Franciszek Trochonowicz oraz ks. Roman Kwieciński. Ten ostatni podjął starania o koronację cudownego obrazu Matki Bożej. Ostatecznie, miała ona miejsce w dniu 8 września 1985 r. Kard. Franciszek Macharski w otoczeniu grona biskupów, kapłanów oraz wielkiej rzeszy wiernych nałożył na wizerunek Pani Janowskiej korony papieskie. Do znacznego rozwoju sanktuarium w Janowie Lubelskim przyczynił się ks. infułat Edmund Markiewicz, który przeprowadził remont świątyni i zadbał o jej otoczenie, m.in. tworząc plac maryjny. Doceniając znaczenie tegoż miejsca bp Krzysztof Nitkiewicz w czerwcu 2015 r. nadał kościołowi parafialnemu pw. św. Jana Chrzciciela tytuł kolegiaty. Jednocześnie erygował przy nim Kapitułę Kolegiacką pw. Matki Bożej Różańcowej.

Podsumowując, należy zauważyć, iż parafia Janów Lubelski ma bardzo bogatą historię. Rozpoczyna się ona w pobliskiej Białej, gdzie już w 1325 r. istniał parafia, przynależąca do archidiakonatu zawichojskiego w diecezji krakowskiej. Można przypuszczać, iż mogła ona powstać choćby w XIII w. Dlatego też należy ją nazywać parafią „700+”. Do jej znacznego rozwoju doszło na skutek lokacji miasta Janowa oraz objawień Matki Bożej. Religijny rozwój tego miejsca zapewnili jej nie tylko księża diecezjalni, ale również ojcowie dominikanie. Obecnie, sanktuarium janowskie nie tylko zaspokaja duchowe potrzeby miejscowej ludności, ale również jest miejscem pielgrzymkowym, gdzie przybywają wierni, aby modlić się przed łaskami słynącym wizerunkiem Matki Bożej. Oby parafia ta w przyszłości doczekała się kolejnych wielkich jubileuszy.

Ks. Tomasz Lis, foto: nadesłano