Polskie Betlejem

Boże Narodzenie w Polsce od wieków ma wymiar nie tylko rodzinny, ale i religijny, wspólnotowy. Choć Wigilia, opłatek i rodzinne spotkania są sercem świąt, to nie sposób oddzielić ich od bogatej tradycji religijnej i artystycznej. W polskiej kulturze szczególne miejsce zajmuje fenomen szopek bożonarodzeniowych oraz pielgrzymki do sanktuariów, które na czas świąt stają się swoistym Betlejem. Te miejsca i dzieła łączą sztukę, wiarę i historię, a zarazem są punktem spotkań wiernych, turystów i artystów. Polska, często nazywana „krajem maryjnym”, ma wiele sanktuariów i tradycji związanych z Bożym Narodzeniem, które sprawiają, iż w czasie świąt można poczuć wyjątkową atmosferę.

Kalwaria Zebrzydowska

Kalwaria Zebrzydowska to jedno z najważniejszych sanktuariów maryjnych w Polsce i miejsce wpisane na listę UNESCO. Choć najsilniej kojarzy się z Misteriami Męki Pańskiej i Wielkim Tygodniem, to również w okresie Bożego Narodzenia gromadzi rzesze pielgrzymów. W kościele i przy klasztorze bernardynów można zobaczyć rozbudowaną szopkę oraz uczestniczyć w nabożeństwach bożonarodzeniowych. Szczególną atrakcją dla dzieci i dorosłych są przedstawienia jasełkowe przygotowywane przez młodzież i braci zakonnych – z bogatą oprawą muzyczną, kostiumami i scenografią.

W Kalwarii pielgrzymi przychodzą nie tylko, aby zobaczyć szopki, ale także by modlić się w miejscu, które było tak bliskie św. Janowi Pawłowi II. Papież wielokrotnie podkreślał, iż Kalwaria Zebrzydowska była mu szczególnie droga od dzieciństwa, a pielgrzymki w okresie Bożego Narodzenia mają tam wyjątkowy, rodzinny charakter.

Kraków – stolica szopek

Żadne inne miasto w Polsce nie kojarzy się tak mocno z szopką bożonarodzeniową jak Kraków. Szopka krakowska to fenomen unikalny w skali świata – w 2018 roku została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO. Ich historia sięga XIX wieku, kiedy to murarze i rzemieślnicy w okresie zimowym zaczęli tworzyć miniatury kościołów i budowli Krakowa, by uzupełnić scenę Bożego Narodzenia.

Od czasów przedwojennych co roku w pierwszy czwartek grudnia krakowscy szopkarze przynoszą swoje dzieła biorące udział w konkursie szopek na Rynek Główny w Krakowie. Fot. Krakow.pl

Dziś tradycja trwa nieprzerwanie: co roku w pierwszy czwartek grudnia na Rynku Głównym odbywa się Konkurs Szopek Krakowskich, podczas którego twórcy prezentują swoje dzieła – pełne wieżyczek, kolorowych świateł i scenek z życia miasta. Obok Świętej Rodziny można w nich znaleźć Lajkonika, hejnalistę z Wieży Mariackiej czy współczesne postaci życia publicznego.

Najpiękniejsze szopki trafiają później do Muzeum Krakowa (Pałac Krzysztofory), gdzie przez całe święta i Nowy Rok można je podziwiać. Dla wielu rodzin z Krakowa i turystów to stały punkt świątecznego programu.

Jasna Góra

Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej na Jasnej Górze od wieków nazywane jest duchową stolicą Polski. W czasie Bożego Narodzenia klasztor paulinów staje się miejscem licznych pielgrzymek. W kaplicy i bazylice przygotowywana jest szopka, którą odwiedzają tysiące wiernych.

Warto podkreślić, iż Jasna Góra ma także wymiar historyczny i patriotyczny. Święta spędzone w tym miejscu łączą wymiar duchowy z doświadczeniem wspólnoty narodowej. Uroczysta pasterka transmitowana jest co roku do milionów Polaków na całym świecie, a szopka jasnogórska – choć skromniejsza niż w Krakowie – symbolizuje centrum wiary Polaków.

Pasterka na Jasnej Górze co roku gromadzi setki wiernych. Fot. Jasna Góra

Franciszkańska tradycja

W Polsce szczególnie popularne stały się tzw. szopki ruchome – wielkie, mechaniczne konstrukcje, w których figurki poruszają się dzięki specjalnym mechanizmom. Tradycja ta wywodzi się od św. Franciszka z Asyżu, który w 1223 roku w Greccio po raz pierwszy zorganizował żywą szopkę.

Do dziś wiele parafii franciszkańskich w Polsce przygotowuje niezwykle widowiskowe szopki. Najsłynniejsze znajdują się m.in. w Krakowie (kościół św. Franciszka z Asyżu) – monumentalna szopka ruchoma przygotowywana co roku przez zakonników, która gromadzi tłumy, Wrocławiu (kościół franciszkanów) – szopka łącząca elementy ruchome z żywą inscenizacją, w której biorą udział wierni, czy Poznaniu i Katowicach – miejscach, gdzie franciszkanie od lat przygotowują widowiska bożonarodzeniowe z udziałem dzieci i młodzieży.

W wielu miejscowościach organizowane są także szopki żywe, w których w rolę Świętej Rodziny i pasterzy wcielają się mieszkańcy, a w zagrodach pojawiają się owce, osiołki czy kucyki. To szczególna atrakcja dla rodzin z dziećmi i sposób, by przypomnieć o istocie Bożego Narodzenia.

W Poznaniu znajduje się największa ruchoma szopka w Europie. Fot. UM Poznań

Gniezno, Lublin, Zakopane

Polska to nie tylko Kalwaria i Kraków – niemal każde miasto ma swoją własną tradycję bożonarodzeniowych szopek.

W Gnieźnie, które było pierwszą stolicą Polski, w katedrze prymasowskiej co roku można oglądać okazałą szopkę z bogatą scenografią. Lublin znany jest z Jarmarku Bożonarodzeniowego i szopki w archikatedrze, a także licznych inscenizacji jasełkowych na Starym Mieście.

W okresie świątecznym szczególną popularnością cieszy się też z oczywistych względów Zakopane, nazywane często zimową stolicą Polski. Na Podhalu szopki mają wyjątkowy góralski charakter: wykonane z drewna, zdobione oscypkami i haftami, z pasterzami ubranymi w tradycyjne stroje. W wielu kościołach na Podhalu można zobaczyć szopki oparte na lokalnym folklorze.

Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa w Zakopanem, czyli tzw. Jaszczurówka w zimowej scenerii. Fot. Archiwum WEM

Polskie Betlejem

Od Kalwarii Zebrzydowskiej, przez Jasną Górę, aż po Kraków i małe parafie na prowincji – Polska w czasie świąt zmienia się w prawdziwe Betlejem. To nie tylko miejsca kultu, ale też przestrzeń spotkań międzypokoleniowych, dialogu kultury i wiary. Szopki uczą symboliki, pielgrzymki przypominają o wspólnocie, a ruchome figurki i jasełka angażują dzieci i dorosłych.

W dobie globalizacji i kultury masowej szopki w Polsce zachowują niezwykły autentyzm: są tworzone manualnie, z pasją, zakorzenione w lokalnych tradycjach. Dlatego dla Polonii odwiedzającej ojczyznę zimą lub dla turystów z całego świata polskie sanktuaria i szopki pozostają wyjątkowym świadectwem wiary i sztuki.

„Polskie Betlejem” to nie tylko nazwa metaforyczna, ale rzeczywistość: tysiące szopek, od skromnych do monumentalnych, sanktuaria pełne pielgrzymów i świąteczne przedstawienia, które co roku przypominają, iż Boże Narodzenie to coś więcej niż prezenty i choinka. To doświadczenie, które w Polsce nabiera szczególnej, duchowej głębi.

WEM