Prawo pomocy społecznej bez mitów. Oto specjalny zasiłek celowy

Chodzi o pomoc adresowaną do osób, które formalnie nie kwalifikują się do klasycznych świadczeń, ale znalazły się w sytuacji wyjątkowej, nagłej i trudnej do opanowania własnymi siłami. To mechanizm zaprojektowany nie do regularnego wsparcia, ale do reagowania na kryzys.

Specjalny zasiłek celowy – czym jest to świadczenie w pomocy społecznej

Specjalny zasiłek celowy funkcjonuje w systemie pomocy społecznej jako świadczenie o charakterze wyjątkowym. Przyznają go ośrodki pomocy społecznej na podstawie art. 41 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Kluczowa cecha tego rozwiązania polega na tym, iż nie podlega on zwrotowi, choćby wtedy, gdy osoba lub rodzina przekracza obowiązujące kryterium dochodowe.

Przepis ten wprost dopuszcza możliwość udzielenia pomocy finansowej w sytuacjach szczególnych, kiedy sztywne stosowanie progów dochodowych prowadziłoby do rażąco niesprawiedliwych skutków. To wyraźne odejście od zasady, iż przekroczenie kryterium automatycznie zamyka drogę do wsparcia.

Kryterium dochodowe a specjalny zasiłek celowy

Jednym z najważniejszych elementów odróżniających specjalny zasiłek celowy od innych świadczeń jest fakt, iż dochód przekraczający ustawowe kryterium nie wyklucza prawa do pomocy. Właśnie w tym punkcie świadczenie to pełni rolę bezpiecznika systemowego.

Ustawa przewiduje, iż w szczególnie uzasadnionych przypadkach możliwe jest przyznanie:
– specjalnego zasiłku celowego w wysokości nieprzekraczającej kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi,
– albo innych form wsparcia, takich jak zasiłek okresowy, zasiłek celowy czy pomoc rzeczowa, ale już pod warunkiem zwrotu całości lub części środków.

To rozróżnienie ma realne konsekwencje finansowe dla wnioskodawców.

Szczególnie uzasadniony przypadek – jak rozumie go prawo i praktyka

Ustawa o pomocy społecznej nie zawiera definicji pojęcia „szczególnie uzasadniony przypadek”. W praktyce oznacza to, iż każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie, a decyzja należy do ośrodka pomocy społecznej. najważniejsze znaczenie ma tu jednak orzecznictwo sądów administracyjnych.

Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, szczególnie uzasadniony przypadek to okoliczności życiowe wynikające z nadzwyczajnych, wyjątkowo niekorzystnych i niecodziennych zdarzeń, które w sposób istotny wpływają na sytuację osoby lub rodziny. Co istotne, muszą to być zdarzenia, których nie dało się przewidzieć ani im zapobiec, choćby przy zachowaniu należytej staranności. Takie stanowisko potwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku o sygnaturze I OSK 962/11.

Wywiad środowiskowy jako warunek przyznania zasiłku

Przyznanie specjalnego zasiłku celowego nie jest decyzją automatyczną. Każdorazowo poprzedza je wywiad środowiskowy, przeprowadzany przez pracownika socjalnego. To właśnie na tym etapie analizowana jest rzeczywista sytuacja życiowa, finansowa i rodzinna osoby lub rodziny ubiegającej się o pomoc.

Wywiad pozwala ustalić, czy wystąpiły okoliczności o charakterze nadzwyczajnym, a także czy wnioskodawca nie miał realnych możliwości samodzielnego poradzenia sobie z problemem. Dopiero po zakończeniu tej procedury możliwe jest wydanie decyzji administracyjnej.

Specjalny zasiłek celowy – na co można otrzymać wsparcie

Przepisy nie precyzują katalogu wydatków, na które można przeznaczyć specjalny zasiłek celowy. Taki zabieg ustawodawcy daje ośrodkom pomocy społecznej szerokie pole do oceny konkretnej sytuacji.

W praktyce świadczenie to bywa przyznawane na pokrycie nagłych kosztów leczenia, zakupu niezbędnych leków, usunięcia skutków zdarzeń losowych, naprawy sprzętu domowego czy innych nieprzewidzianych wydatków, które w krótkim czasie znacząco obciążają domowy budżet. Warunkiem jest zawsze bezpośredni związek pomiędzy wydatkiem a zaistniałą sytuacją kryzysową.

Wysokość specjalnego zasiłku celowego – maksymalne kwoty

Wysokość specjalnego zasiłku celowego nie jest ustalana według jednej stawki. Zależy od indywidualnej sytuacji wnioskodawcy, jednak przepisy jasno wyznaczają górną granicę świadczenia. Nie może ona przekroczyć obowiązującego kryterium dochodowego.

Zgodnie z aktualnymi przepisami:
– 1010 zł przysługuje maksymalnie osobie samotnie gospodarującej,
– 823 zł na osobę w rodzinie w przypadku gospodarstw wieloosobowych.

Oznacza to, iż w przypadku rodziny liczącej cztery osoby maksymalna kwota specjalnego zasiłku celowego może wynieść 3292 zł. Z kolei singiel może otrzymać najwyżej 1010 zł. Każdorazowo są to jednak wartości maksymalne, a ostateczna wysokość świadczenia zależy od oceny OPS.