Dwa źródła powołania do spadku
Do spadku dochodzi się na podstawie testamentu albo z ustawy. Gdy istnieje istotny testament, ma on pierwszeństwo. W braku testamentu dziedziczenie następuje według ustawowej kolejności krewnych oraz małżonka. Pozycję osób najbliższych chroni zachowek, czyli roszczenie pieniężne przysługujące określonym członkom rodziny, choćby jeżeli zostali pominięci w testamencie.
Zachowek w skrócie
Uprawnionymi do zachowku są co do zasady zstępni, małżonek i rodzice, gdy byliby powołani do spadku z ustawy. Wysokość wynosi połowę udziału, który przypadłby przy dziedziczeniu ustawowym, a w przypadku małoletnich i trwale niezdolnych do pracy dwie trzecie. Sąd może rozłożyć zapłatę na raty albo odroczyć termin, a wyjątkowo obniżyć wysokość świadczenia, gdy przemawiają za tym szczególne okoliczności.
Dziedziczenie z testamentu
Forma i ważność testamentu
Najczęstsze formy to testament własnoręczny oraz notarialny. Własnoręczny musi być w całości napisany manualnie, podpisany i datowany. Notarialny zapewnia pełną pewność co do formy i treści, pozwala też na zapis windykacyjny, czyli skuteczne przeniesienie własności oznaczonej rzeczy w chwili śmierci. Testamenty szczególne, jak ustny przy obawie rychłej śmierci, występują rzadziej i mają krótszy okres ważności.
Odwołanie i zmiana
Spadkodawca może w każdej chwili zmienić lub odwołać testament. Najprościej sporządzić nowy dokument z wyraźnym stwierdzeniem, iż poprzedni traci moc. Odwołanie następuje także przez zniszczenie testamentu albo zmianę jego treści w sposób niebudzący wątpliwości.
Wydziedziczenie
Wydziedziczenie to pozbawienie prawa do zachowku, możliwe tylko z przyczyn wskazanych w ustawie. Musi być opisane w testamencie i oparte na konkretnych faktach. o ile przyczyny nie zachodzą, wydziedziczenie będzie nieskuteczne, a uprawnionym przysługuje roszczenie o zachowek.
Zapis i polecenie
Zapis zwykły tworzy roszczenie o wydanie określonej korzyści przez spadkobiercę. Zapis windykacyjny w testamencie notarialnym powoduje przejście własności rzeczy z chwilą śmierci. Polecenie może zobowiązać spadkobiercę do określonego działania, na przykład do opieki nad grobem.
Dziedziczenie bez testamentu
Krąg spadkobierców ustawowych
W pierwszej grupie dziedziczą dzieci zmarłego oraz małżonek w częściach równych, przy czym udział małżonka nie może być mniejszy niż jedna czwarta całego spadku. o ile dziecko nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego zstępnym. Gdy zmarły nie pozostawił zstępnych, dziedziczą małżonek i rodzice, a dalej rodzeństwo i ich zstępni. W braku powyższych kręgów dziedziczą dziadkowie i ich zstępni, a ostatecznie Skarb Państwa.
Małżonek a ustrój majątkowy
Dziedziczeniu podlega majątek osobisty zmarłego oraz udział, który przysługiwał mu w majątku wspólnym. Najpierw rozlicza się wspólność majątkową, dopiero potem ustala udziały spadkowe. Trwała separacja orzeczona przez sąd wyłącza dziedziczenie małżonka.
Przysposobienie i powinowactwo
Dziecko przysposobione dziedziczy po rodzicach adopcyjnych jak dziecko biologiczne. Powinowaci nie należą do kręgu ustawowych spadkobierców.
Długi spadkowe i ochrona spadkobierców
Co wchodzi do długów spadkowych
Do długów spadkowych zalicza się zobowiązania zmarłego z umów i czynów niedozwolonych, koszty pogrzebu w rozsądnych granicach, koszty ostatniej choroby oraz roszczenia o zachowek i wykonanie zapisów.
Oświadczenie o przyjęciu albo odrzuceniu spadku
Spadkobierca ma sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o powołaniu, aby złożyć oświadczenie. Może przyjąć spadek wprost, przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza albo odrzucić. Oświadczenie składa się przed sądem lub u notariusza.
Domyślne dobrodziejstwo inwentarza
Jeśli w terminie nie złożono żadnego oświadczenia, przyjęcie następuje z dobrodziejstwem inwentarza. Odpowiedzialność za długi jest ograniczona do wartości aktywów spadku ustalonej w wykazie albo spisie inwentarza.
Małoletni i osoby pod opieką
W imieniu małoletnich oświadczenie składa przedstawiciel ustawowy. Co do zasady przyjęcie następuje z dobrodziejstwem inwentarza. Odrzucenie wymaga zgody sądu opiekuńczego, dlatego trzeba działać szybko.
Wykaz lub spis inwentarza
Wykaz można sporządzić samodzielnie na urzędowym formularzu. Spis sporządza komornik. Dokument porządkuje aktywa i zobowiązania oraz ułatwia rozmowy z wierzycielami.
Potwierdzenie praw do spadku i kolejne kroki
Sąd albo notariusz
Prawa do spadku potwierdza się przez postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo przez akt poświadczenia dziedziczenia. Notarialna ścieżka wymaga zgodności co do kręgu spadkobierców i braku sporu. W sprawach spornych pozostaje droga sądowa.
Dział spadku i rozliczenia darowizn
Po stwierdzeniu nabycia spadku współspadkobiercy mogą dokonać działu umownie albo w sądzie. Przy dziale uwzględnia się darowizny zaliczane na schedę zstępnych oraz ewentualne nakłady. o ile w spadku jest mieszkanie obciążone kredytem, konieczne są uzgodnienia z bankiem dotyczące przejęcia długu.
Scenariusze praktyczne
Jest testament i są długi
W pierwszej kolejności weryfikuje się ważność testamentu i krąg powołanych. W terminie sześciu miesięcy warto rozważyć przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza albo odrzucenie. Wykonanie zapisów dostosowuje się do realnego stanu majątku, a roszczenia o zachowek można spłacać w ratach po decyzji sądu.
Nie ma testamentu, zmarły pozostawił długi
Ustala się krąg ustawowych spadkobierców i składa odpowiednie oświadczenia. Domyślne dobrodziejstwo inwentarza ogranicza odpowiedzialność do wysokości aktywów. Dla porządku sporządza się wykaz albo wnioskuje o spis.
Testament podważony albo nieważny
Gdy testament okaże się nieważny, wraca porządek ustawowy i ewentualne roszczenia o zachowek wobec osób, które uzyskały korzyści.
Kredyt hipoteczny w spadku
Kredyt nie wygasa po śmierci dłużnika. Spadkobiercy, którzy przyjmują spadek, wstępują w zobowiązanie w granicach przyjętego reżimu odpowiedzialności. Wymagane bywają aneksy do umowy i zgoda banku na przejęcie długu.
Rola prawnika spadkowego
Prawnik przygotuje testament i dobierze adekwatną formę rozrządzeń, wyjaśni skutki darowizn, pomoże w wyborze trybu notarialnego albo sądowego, sporządzi wykaz inwentarza, poprowadzi rozmowy z bankiem i wierzycielami, a w sporach o zachowek zawnioskuje o raty, odroczenie albo obniżenie świadczenia, gdy spełnione są ustawowe przesłanki.
Najczęstsze błędy w sprawach spadkowych
Zbyt długie oczekiwanie z decyzją o przyjęciu albo odrzuceniu spadku prowadzi do utraty możliwości wyboru. Brak wykazu inwentarza utrudnia powoływanie się na ograniczenie odpowiedzialności. Samodzielny podział majątku bez formalnego potwierdzenia praw do spadku komplikuje relacje z bankami i urzędami.
Sprawy spadkowe
Kluczowe jest ustalenie podstawy dziedziczenia oraz szybka decyzja co do przyjęcia albo odrzucenia spadku. Przy długach działa mechanizm dobrodziejstwa inwentarza, który ogranicza odpowiedzialność. W razie sporu o zachowek dostępne są narzędzia pozwalające na rozłożenie płatności w czasie. Dobrze przeprowadzony proces pozwala zabezpieczyć interesy rodziny i uporządkować sytuację majątkową po śmierci bliskiej osoby.
