3 godzin temu
Polska doświadcza w tej chwili jednego z najgłębszych kryzysów demograficznych w swojej nowożytnej historii. Najnowsze dane opublikowane przez Biuro Maklerskie Pekao kreślą ponury obraz przyszłości demograficznej naszego kraju. W 2024 roku odnotowano spadek liczby urodzeń o 7,5% w porównaniu do poprzedniego roku, a zestawiając te liczby z danymi z 2019 roku, ubytek wynosi aż 33%. W praktyce oznacza to o 123 tysiące mniej urodzeń rocznie – liczba, która w perspektywie długoterminowej może fundamentalnie zmienić strukturę polskiego społeczeństwa i gospodarki.
Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3.
Liczba urodzeń spadła o 7.5% r/r w 2024.
Spadek vs. rok 2019 wynosi już 33% tj. 123k urodzeń rocznie mniej.
Wskaźnik dzietności TFR wyniósł więc 1.10x w 2024 (vs. 1.45x w 2019), a jeżeli trendy z roku 2024 się utrzymają to TFR spadnie <1.0x w 2026 i do 0.8x w 2030. pic.twitter.com/3Kt2CrG5eK
— Analizy Biuro Maklerskie Pekao (@BM_PekaoAnalizy) February 28, 2025
Wskaźnik dzietności (TFR) osiągnął alarmujący poziom 1,10, co nie tylko plasuje Polskę w gronie państw o najniższej dzietności w Europie, ale także znacznie poniżej poziomu zastępowalności pokoleń wynoszącego 2,1. Prognozy wskazują na dalszą degradację tego wskaźnika – do poziomu poniżej 1,0 w roku 2026, a następnie do dramatycznych 0,8 w roku 2030.
Przyczyny tej demograficznej zapaści są złożone i wykraczają poza uproszczone wyjaśnienia często obecne w debacie publicznej. Tradycyjnie wskazuje się na czynniki ekonomiczne – wysokie koszty wychowania dzieci, niedostępność mieszkań dla młodych rodzin czy niepewność zawodową. Jednak analiza międzynarodowych porównań sugeruje, iż równie istotną rolę odgrywają czynniki kulturowe i społeczne.
Badania socjologiczne wskazują na fundamentalną zmianę postaw wobec rodzicielstwa. Młodzi Polacy coraz częściej postrzegają posiadanie dzieci jako jeden z możliwych życiowych wyborów, a nie nieunikniony etap życia. Priorytety życiowe przesunęły się w kierunku rozwoju osobistego, kariery zawodowej i realizacji indywidualnych aspiracji. Dodatkowo, postępująca sekularyzacja społeczeństwa osłabia tradycyjny wpływ religii na decyzje prokreacyjne.
Nie bez znaczenia pozostają również czynniki instytucjonalne. Polski rynek pracy, mimo niskiego bezrobocia, charakteryzuje się wysokim odsetkiem niestabilnych form zatrudnienia, szczególnie wśród młodych. System opieki nad dziećmi, mimo pewnych usprawnień, przez cały czas nie odpowiada w pełni na potrzeby pracujących rodziców. Dostępność żłobków i przedszkoli pozostaje ograniczona, szczególnie w mniejszych miejscowościach.
Konsekwencje tego demograficznego załamania będą odczuwalne we wszystkich sferach życia społeczno-gospodarczego. System emerytalny, oparty na modelu repartycyjnym, gdzie składki osób pracujących finansują świadczenia obecnych emerytów, stanie przed egzystencjalnym wyzwaniem. w tej chwili na jednego emeryta przypada 1,4 osoby pracującej, ale prognozy wskazują, iż do 2050 roku wskaźnik ten spadnie poniżej 1,0. W praktyce oznacza to, iż wpływy ze składek nie będą wystarczające do pokrycia zobowiązań emerytalnych, co może prowadzić do dramatycznego spadku realnej wartości świadczeń lub znaczącego podniesienia składek dla pracujących.
Rynek pracy już w tej chwili doświadcza strukturalnych niedoborów, które w przyszłości będą się pogłębiać. Szczególnie dotknięte zostaną sektory wymagające dużej liczby pracowników, jak opieka zdrowotna, edukacja, transport czy budownictwo. Braki kadrowe w służbie zdrowia stanowią szczególne zagrożenie wobec rosnących potrzeb starzejącego się społeczeństwa. Niedostatek personelu medycznego może prowadzić do wydłużenia czasu oczekiwania na świadczenia zdrowotne, pogorszenia ich jakości, a w skrajnych przypadkach do całkowitej niedostępności niektórych usług, szczególnie w obszarach peryferyjnych.
Gospodarka jako całość odczuje skutki kurczenia się populacji. Tradycyjne modele wzrostu gospodarczego opierają się na założeniu rosnącej liczby konsumentów i pracowników. Spadająca liczba ludności oznacza ograniczenie rynku wewnętrznego, co może zniechęcać do inwestycji i hamować innowacje. Niektóre branże, szczególnie te zorientowane na rynek lokalny, mogą doświadczyć znaczącej redukcji przychodów. Państwo natomiast będzie musiało zmierzyć się z malejącymi wpływami podatkowymi przy jednoczesnym wzroście wydatków na opiekę zdrowotną i świadczenia społeczne dla rosnącej grupy seniorów.
Depopulacja wpłynie również na strukturę przestrzenną kraju. Już w tej chwili obserwujemy proces kurczenia się wielu mniejszych i średnich miast, które tracą mieszkańców na rzecz metropolii lub emigracji zagranicznej. Ten trend będzie się pogłębiał, prowadząc do koncentracji ludności w kilku głównych ośrodkach miejskich. Mniejsze miejscowości staną przed wyzwaniem utrzymania podstawowej infrastruktury i usług publicznych przy malejącej bazie podatkowej. Może to prowadzić do błędnego koła – pogarszająca się jakość życia będzie skłaniać kolejnych mieszkańców do migracji, co jeszcze bardziej osłabi kondycję tych obszarów.
Rynek nieruchomości również odczuje konsekwencje kryzysu demograficznego. Paradoksalnie, mimo spadku populacji, dostępność mieszkań dla młodych może nie ulec znaczącej poprawie. Geograficzna nierównomierność procesu depopulacji może prowadzić do sytuacji, w której w atrakcyjnych lokalizacjach ceny pozostaną wysokie, a w obszarach tracących mieszkańców pojawi się problem pustostanów i degradacji substancji mieszkaniowej.
Jakie rozwiązania mogą pomóc w łagodzeniu skutków kryzysu demograficznego? Analiza doświadczeń międzynarodowych wskazuje, iż najbardziej skuteczne są kompleksowe podejścia, łączące różne instrumenty polityki publicznej.
Kraje skandynawskie pokazują, iż kluczem do podniesienia dzietności jest stworzenie warunków umożliwiających łączenie rodzicielstwa z pracą zawodową. Oznacza to nie tylko dostępną i wysokiej jakości opiekę instytucjonalną nad dziećmi, ale również elastyczne formy zatrudnienia oraz kulturę pracy szanującą życie rodzinne. Francja, która utrzymuje relatywnie wysoki wskaźnik dzietności na tle europejskim, stosuje rozbudowany system wsparcia finansowego, ale jednocześnie inwestuje w infrastrukturę publiczną przyjazną rodzinom.
Istotnym elementem strategii demograficznej powinna być również przemyślana polityka migracyjna. Imigracja nie może być jedyną odpowiedzią na kryzys demograficzny, ale może łagodzić jego najostrzejsze skutki. Kraje odnoszące sukcesy w integracji imigrantów, jak Kanada czy Australia, stosują przejrzyste systemy punktowe, premiujące kwalifikacje odpowiadające potrzebom rynku pracy, a jednocześnie inwestują w programy integracyjne.
Wyzwaniem dla Polski będzie także adaptacja do rzeczywistości starzejącego się społeczeństwa. Oznacza to nie tylko reformę systemu emerytalnego, ale również przemyślenie organizacji opieki zdrowotnej, przestrzeni miejskiej czy usług publicznych. Japonia, będąca na czele globalnego trendu starzenia się społeczeństw, inwestuje w technologie wspomagające samodzielność seniorów, robotyzację usług opiekuńczych oraz przekształcanie struktur miejskich pod kątem potrzeb osób starszych.
Polska znajduje się w krytycznym momencie demograficznym. Trendy populacyjne mają to do siebie, iż ich odwrócenie wymaga czasu – choćby najskuteczniejsze polityki prorodzinne przyniosą efekty dopiero w perspektywie dekad. Dlatego najważniejsze jest natychmiastowe podjęcie działań, które z jednej strony będą wspierać decyzje prokreacyjne Polaków, a z drugiej przygotują kraj na rzeczywistość niższej dzietności.
Kryzys demograficzny to nie tylko wyzwanie, ale również szansa na głęboką refleksję nad wartościami społecznymi, modelem gospodarczym i priorytetami polityki publicznej. Może stać się katalizatorem pozytywnych zmian, prowadzących do bardziej zrównoważonego rozwoju, lepszego wykorzystania potencjału wszystkich pokoleń i budowania społeczeństwa, w którym jakość życia nie jest mierzona wyłącznie wzrostem gospodarczym.
Czy Polska zdoła sprostać temu wyzwaniu? Odpowiedź na to pytanie zależy od mądrości i dalekowzroczności dzisiejszych decyzji politycznych, ale również od zaangażowania całego społeczeństwa w budowanie kraju, w którym decyzja o posiadaniu dzieci nie będzie postrzegana jako ekonomiczne ryzyko czy przeszkoda w realizacji osobistych aspiracji, ale jako naturalna i wspierana przez otoczenie część życiowej drogi.
