2 godzin temu
W Polsce nowotwory głowy i szyi odpowiadają za około 6–7% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe. Rocznie rejestruje się około 6–7 tysięcy nowych przypadków i 4,5–5 tysięcy zgonów, co plasuje nasz kraj wśród państw Unii Europejskiej o najwyższej śmiertelności. Szczególnie wysoka pozostaje zapadalność na raka krtani, a także nowotwory jamy ustnej i gardła. Wskaźniki pięcioletnich przeżyć w Polsce wynoszą około 40–45%, a więc są niższe niż średnia europejska sięgająca 50–55%. Wynika to przede wszystkim z późnego wykrywania choroby oraz ograniczonego dostępu do wyspecjalizowanych ośrodków onkologicznych
Na tle Europy widoczne są wyraźne różnice regionalne. W Europie Środkowo-Wschodniej, obejmującej m.in. Polskę, Węgry i Słowację, obserwuje się wysoką zapadalność i śmiertelność, co związane jest głównie z tradycyjnymi czynnikami ryzyka, czyli paleniem tytoniu i nadmiernym spożywaniem alkoholu. W Europie Zachodniej i krajach skandynawskich notuje się stopniowe spadki zachorowalności na raka krtani, wynikające ze zmniejszenia liczby palaczy, równocześnie jednak rośnie liczba raków części ustnej gardła związanych z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). W skali światowej największą liczbę zachorowań rejestruje się w Indiach, gdzie dodatkowym czynnikiem ryzyka jest tradycja żucia betelu oraz bardzo wysokie spożycie tytoniu.
Najważniejsze czynniki ryzyka nowotworów głowy i szyi to palenie i alkohol. Palenie odpowiada za około 60–70% wszystkich przypadków. Polska przez cały czas znajduje się w czołówce Unii Europejskiej pod względem odsetka osób palących – według danych z 2022 roku około 26% dorosłych regularnie używa tytoniu, choć obserwuje się powolny spadek. Nadmierne spożycie alkoholu dodatkowo nasila ryzyko nowotworów w synergii z tytoniem. W Polsce konsumpcja alkoholu na osobę wynosi około 11–12 litrów czystego alkoholu rocznie, co jest wynikiem powyżej średniej europejskiej.
Szczególną uwagę w ostatnich latach zwraca rosnąca rola wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), zwłaszcza w etiologii raków części ustnej gardła. W Stanach Zjednoczonych i Skandynawii ponad 60–70% przypadków raka części ustnej gardła ma związek z zakażeniem HPV, podczas gdy w Polsce szacuje się ten odsetek na 30–40%, co pokazuje, iż problem narasta również w naszym kraju.
HPV to wirus brodawczaka ludzkiego, który należy do grupy wirusów przenoszonych głównie drogą płciową. Do zakażenia dochodzi podczas kontaktów seksualnych, w tym także poprzez kontakt oralny, a także rzadziej przez bliski kontakt skórny. Większość osób aktywnych seksualnie w ciągu życia styka się z tym wirusem, jednak u znacznej części infekcja przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie dzięki działaniu układu odpornościowego. Problemem są jednak przewlekłe zakażenia typami onkogennymi, zwłaszcza HPV-16 i HPV-18, które mogą prowadzić do rozwoju nowotworów szyjki macicy, odbytu oraz właśnie nowotworów głowy i szyi. HPV odpowiada także za powstawanie brodawek płciowych, które choć nie są złośliwe, stanowią istotny problem zdrowotny i społeczny. Nie istnieje lek, który pozwalałby całkowicie wyleczyć zakażenie HPV, można jedynie usuwać zmiany chorobowe i leczyć powikłania. Kluczową rolę w profilaktyce odgrywa szczepienie, które chroni przed najgroźniejszymi typami wirusa.
Wdrożenie szczepień przeciw HPV ma fundamentalne znaczenie w redukcji zachorowań w przyszłości. Światowa Organizacja Zdrowia wyznaczyła cel osiągnięcia 90% wyszczepienia dziewcząt do 2030 roku, jednak globalny poziom zaszczepienia wynosi w tej chwili zaledwie 20–25%. W Europie najlepsze wyniki notują kraje skandynawskie oraz Portugalia, gdzie poziom wyszczepienia przekracza 80–90%. Polska przez wiele lat nie miała programu populacyjnego, co skutkowało niskim odsetkiem zaszczepionych. Od 2023 roku wprowadzono bezpłatne szczepienia dla dzieci w wieku 11–12 lat, a od 2024 roku program rozszerzono na grupę 9–14 lat, również w szkołach. Pomimo tego odsetek zaszczepionej populacji przez cały czas pozostaje niski na tle Europy (aktualnie 18%), co ogranicza skuteczność profilaktyki.
Podsumowując, nowotwory głowy i szyi w Polsce pozostają dużym wyzwaniem epidemiologicznym. Wysoka zachorowalność i śmiertelność wynikają przede wszystkim z powszechności palenia i nadmiernego spożywania alkoholu, a także zbyt późnej diagnostyki. Coraz większą rolę odgrywa zakażenie HPV, co podkreśla konieczność szerokiej edukacji społecznej i upowszechnienia szczepień. Doświadczenia innych państw pokazują, iż redukcja czynników ryzyka i programy szczepień pozwalają znacząco zmniejszyć obciążenie tymi nowotworami, a skuteczna profilaktyka wymaga połączenia działań medycznych, edukacyjnych i systemowych.
