Katowice muszą wprowadzić Strefę Czystego Transportu. Decyzja Komisji Europejskiej jest wiążąca

Komisja Europejska poinformowała o skierowaniu przeciwko Polsce sprawy do Trybunału Sprawiedliwości UE w związku z niespełnieniem rygorystycznych norm dwutlenku azotu (NO₂) odnotowanych w 2024 roku w dwóch strefach jakości powietrza: Aglomeracji Krakowskiej oraz Aglomeracji Górnośląskiej. Decyzja Komisji opiera się na danych historycznych, w tym na wynikach pomiarów z 2024 roku.

Choć bieżące pomiary jakości powietrza w Katowicach nie wskazują dziś przekroczeń norm dwutlenku azotu (NO₂), miasto zostało zobligowane do wprowadzenia Strefy Czystego Transportu (SCT). Decyzja wynika z wymagań Komisji Europejskiej, która oczekuje pełnej realizacji działań ochronnych przewidzianych w planach jakości powietrza – opartych na danych z roku 2024.

W praktyce oznacza to, iż Katowice będą musiały przygotować projekt wprowadzenia SCT, przejść konsultacje społeczne i uchwalić zasady obowiązywania strefy.

Skąd ta decyzja? Dane historyczne i spór o rzetelność pomiarów

Źródłem problemu są wyniki pomiarów jakości powietrza sprzed zmiany lokalizacji stacji monitoringu GIOŚ. Do marca 2025 r. stacja działała bezpośrednio przy autostradzie A4, na Alei Górnośląskiej – jednej z najbardziej obciążonych tras tranzytowych w kraju.

Intensywny ruch na autostradzie powodował zawyżone wskazania poziomu NO₂, a te wyniki – zgodnie z zasadami oceny jakości powietrza – dotyczyły całej Aglomeracji Górnośląskiej. Doprowadziło to do wpisania Katowic na listę obszarów wymagających dodatkowych działań, takich jak Strefa Czystego Transportu.

Auta jeżdżące po autostradzie nie są jednak przedmiotem regulacji SCT, bo strefy dotyczą wyłącznie dróg lokalnych, zarządzanych przez samorządy.

Nowa lokalizacja pomiarów – dane pokazują poprawę

Po wielomiesięcznych ustaleniach, w marcu 2025 r. stacja została przeniesiona na ul. Dudy-Gracza – czyli na drogi faktycznie należące do miasta. To lokalizacja, która pozwala rzetelnie ocenić wpływ ruchu miejskiego, a nie tranzytowego, na jakość powietrza w Katowicach.

Katowice poinformowały o zmianie Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Przez kilka miesięcy nie pojawiły się żadne zastrzeżenia – co zostało zinterpretowane jako akceptacja rozwiązania.

Jednak 1 grudnia 2025 r. do Urzędu Miasta trafiło pismo, w którym ministerstwo podkreśla, iż zmiana miejsca pomiarów nie zwalnia Katowic z obowiązku utworzenia SCT. Wprowadzenie strefy ma być elementem wdrażania planów ochrony powietrza oraz warunkiem wypłaty środków z Krajowego Planu Odbudowy.

Dlaczego Katowice muszą przygotować SCT, mimo iż normy nie są dziś przekroczone?

Powodów jest kilka:

• decyzja KE opiera się na danych historycznych z 2024 roku – sprzed przeniesienia stacji,
• SCT zostały wpisane do polskiego prawa jako obowiązkowy element planów ochrony powietrza w aglomeracjach z przekroczeniami,
• Komisja oczekuje pełnej realizacji działań, niezależnie od bieżących wyników.

Miasto podkreśla, iż będzie działać zgodnie z prawem unijnym, ale jednocześnie oczekuje rzetelnych, aktualnych danych, które odzwierciedlają faktyczny stan powietrza.

Co Katowice robią dla czystego powietrza?

Władze miasta przypominają, iż walka o czystsze powietrze trwa od lat i obejmuje szereg inwestycji. Dane wskazują, iż przynoszą one realne efekty.

PM10 spada o połowę

W ciągu 14 lat średnioroczny poziom pyłu PM10 w Katowicach spadł z 52 μg/mł (2010 r.) do 25,1 μg/mł (2024 r.). To ponad 50% redukcji.

Przykładowe działania miasta

1. Transport i parkowanie

Trwają badania parkingowe, które pozwolą na rozszerzenie Strefy Płatnego Parkowania i korektę stawek. Celem jest większa rotacja miejsc, mniej aut w centrum i większa motywacja, by przesiadać się do komunikacji miejskiej.

2. Elektryczne autobusy

PKM Katowice podpisał umowę na 30 nowych autobusów elektrycznych o wartości 117 mln zł. Docelowo flota elektrobusów wzrośnie do 58 pojazdów. Miasto eksploatuje też autobusy hybrydowe, gazowe i Euro 6.

3. Węzeł przesiadkowy „Św. Jana”

Nowy węzeł w centrum zyska ponad 5 mln zł dofinansowania. Połączy transport kolejowy, tramwajowy, autobusowy i rowerowy. Inwestycja zakończy się do 2029 r.

4. Tramwaj na Południe

To jedna z największych inwestycji transportowych w regionie – zwiększy dostępność transportu szynowego.

5. Pionier elektromobilności

Katowice jako pierwsze w Polsce spełniły obowiązek budowy 100 punktów ładowania. Dziś działa ich ponad 200, a sieć będzie rozbudowywana o szybkie ładowarki.

6. Modernizacja linii kolejowej E65

Rozbudowa torów, nowe przystanki i modernizacja istniejących zwiększą częstotliwość połączeń kolejowych i ułatwią przesiadki – także w pobliżu stacji GIOŚ.

Co dalej? Miasto rozpoczyna analizy i konsultacje

Miasto rozpoczęło już prace analityczne nad wprowadzeniem SCT.

Ich zakres obejmuje:

• opracowanie założeń strefy,
• przygotowanie kilku wariantów, by zminimalizować uciążliwość dla mieszkańców,
• zapewnienie zgodności z prawem polskim i unijnym,
• przeprowadzenie konsultacji społecznych.

Katowice deklarują, iż wprowadzenie SCT będzie realizowane w sposób rozsądny i transparentny, przy jednoczesnej ochronie interesów mieszkańców.

Podsumowanie

Decyzja dotycząca Strefy Czystego Transportu nie wynika z obecnych przekroczeń norm jakości powietrza, ale z danych historycznych i wymagań prawa unijnego. Katowice – mimo własnych inwestycji, poprawy wskaźników i skutecznych działań proekologicznych – muszą przygotować wdrożenie SCT.

Władze miasta podkreślają, iż chcą łączyć realną ochronę powietrza z dbałością o wygodę mieszkańców, a analiza powinna opierać się na rzetelnych pomiarach, które oddają rzeczywistą sytuację w Katowicach.

źródło: UM Katowice