1 godzina temu
Za oknem mróz, a z kominów wielu polskich domów unosi się dym. Dla części z nas to widok kojarzący się z ciepłem domowego ogniska, ale dla urzędników i ekologów to dowód w sprawie. Wkraczamy w rok 2026, który jest kamieniem milowym w walce o czyste powietrze w Polsce. W wielu województwach 31 grudnia kończą się okresy przejściowe dla starych kotłów (tzw. kopciuchów) oraz pieców niższych klas (3. i 4.). jeżeli Twój system grzewczy nie spełnia wyśrubowanych norm Ekoprojektu, od Nowego Roku stajesz się przestępcą środowiskowym. Straże Miejskie i Gminne są już przygotowane do zmasowanych kontroli, a drony analizujące skład dymu czekają w gotowości. Sprawdź, czy Twoje województwo jest na czarnej liście, zanim usłyszysz pukanie do drzwi.
Fot. Warszawa w Pigułce
Walka ze smogiem w Polsce to proces rozpisany na lata. Uchwały antysmogowe przyjmowane przez sejmiki wojewódzkie w latach 2017-2020 wydawały się wtedy odległą przyszłością. Mieszkańcy myśleli: „Do 2026 roku to ja zdążę wymienić piec trzy razy”. Rzeczywistość zweryfikowała te plany. Inflacja, drożyzna i niepewność na rynku paliw sprawiły, iż wielu Polaków odkładało modernizację kotłowni na „święte nigdy”. Tymczasem zegar tykał. 1 stycznia 2026 roku to data graniczna dla wielu regionów. To moment, w którym kończy się taryfa ulgowa. od dzisiaj liczy się tylko tabliczka znamionowa na piecu. jeżeli jej nie ma, lub wskazuje niewłaściwą klasę – masz problem.
Gdzie dokręcają śrubę? Mapa zakazów 2026
Polska jest podzielona, jeżeli chodzi o tempo wdrażania zakazów. Każde województwo ma własną uchwałę. Jednak rok 2026 jest najważniejszy dla kilku gęsto zaludnionych obszarów. Oto gdzie sytuacja zmienia się najbardziej drastycznie:
- Województwo Pomorskie (poza Trójmiastem): Od 1 stycznia 2026 r. obowiązuje tu zakaz eksploatacji kotłów na paliwa stałe (węgiel, drewno) klasy 3. oraz 4. To ogromna zmiana, bo dotyczy pieców, które wcale nie są „zabytkami”, a często mają po 10-12 lat. jeżeli nie masz klasy 5. lub Ekoprojektu – musisz wygasić palenisko.
- Województwo Kujawsko-Pomorskie: Tu przepisy są jeszcze surowsze. Od 2024 roku nie wolno używać „kopciuchów” (pozaklasowych), ale rok 2026 może przynieść lokalne zaostrzenia w strefach uzdrowiskowych i miejskich.
- Kraków i Warszawa: Tutaj zakazy palenia węglem (a w Krakowie i drewnem) obowiązują już od dawna. Jednak w „obwarzanku warszawskim” (powiaty wokół stolicy) rok 2026 to czas intensywnej weryfikacji. Kto myślał, iż „pod Warszawą wolno więcej”, ten się zdziwi.
- Województwo Lubuskie i Podkarpackie: Tu również kończą się okresy ochronne dla kotłów niższych klas (3. i 4.).
Warto pamiętać, iż w większości województw (Mazowieckie, Śląskie, Małopolskie, Łódzkie) zakaz używania kotłów bezklasowych („kopciuchów”) wszedł w życie już w latach 2023-2024. jeżeli w 2026 roku przez cały czas palisz w „beczce” bez tabliczki znamionowej, działasz nielegalnie w prawie całej Polsce.
Kominek rekreacyjny – czy też idzie do lamusa?
To pytanie zadaje sobie wielu właścicieli domów, którzy mają nowoczesne ogrzewanie gazowe lub pompę ciepła, ale w salonie trzymają kominek „dla klimatu” w zimowe wieczory. Czy 1 stycznia muszą go zamurować?
Niekoniecznie, ale muszą spełnić warunki. Od 1 stycznia 2026 r. w niemal całej Polsce wszystkie kominki i kozy (ogrzewacze pomieszczeń) muszą spełniać wymogi Ekoprojektu (Ecodesign).
Co to oznacza w praktyce?
- Jeśli Twój kominek został zainstalowany po 2022 roku, prawdopodobnie spełnia normy (powinien mieć dokumentację).
- Jeśli masz stary kominek z otwartą komorą spalania lub stary wkład żeliwny – masz dwa wyjścia: wymienić wkład na nowy (Ekoprojekt) lub zamontować elektrofiltr, który ograniczy emisję pyłów do poziomu wymaganego prawem.
Używanie starego kominka „tylko w Sylwestra” jest ryzykowne. Dym z takiego urządzenia jest łatwo wykrywalny przez drony antysmogowe, a brak dokumentacji technicznej przy kontroli kończy się mandatem.
Kontrola w domu – czy muszę wpuścić strażnika?
Wielu Polaków wciąż wierzy w mit „nienaruszalności miru domowego”. Myślą: „Nie otworzę drzwi, udam, iż mnie nie ma, i nic mi nie zrobią”. W 2026 roku to najgorsza możliwa strategia.
Zgodnie z art. 379 Prawa Ochrony Środowiska, wójt, burmistrz lub prezydent miasta (oraz upoważnieni przez niego strażnicy miejscy/gminni) mają prawo wstępu na teren nieruchomości w celu przeprowadzenia kontroli paleniska.
- W godzinach 6:00 – 22:00 mogą wejść na teren prywatny.
- W godzinach całą dobę mogą wejść na teren, gdzie prowadzona jest działalność gospodarcza.
Udaremnianie lub utrudnianie kontroli jest przestępstwem (art. 225 Kodeksu Karnego), zagrożonym karą do 3 lat pozbawienia wolności. jeżeli nie wpuścisz strażników, mogą oni wezwać policję, a sprawa trafi do prokuratora. Zamiast mandatu za piec, będziesz mieć sprawę karną i wyrok w papierach. Lepiej otworzyć, pokazać kotłownię i ewentualnie przyjąć mandat.
Ile wynosi kara? 500 zł to dopiero początek
Jeśli kontrola wykaże, iż używasz niedozwolonego urządzenia grzewczego (np. kotła klasy 3. w województwie, gdzie jest on już zakazany) lub palisz zabronionym paliwem (muł węglowy, wilgotne drewno, śmieci), strażnik ma dwie opcje:
- Mandat karny: Maksymalnie 500 zł. Jest to procedura szybka. Przyjmujesz mandat, płacisz i… teoretycznie przez cały czas masz problem, bo piec wciąż jest nielegalny. Strażnik może wrócić za tydzień i wystawić kolejny mandat.
- Wniosek do sądu o ukaranie: jeżeli odmówisz przyjęcia mandatu lub strażnik uzna, iż naruszenie jest rażące (np. palisz śmieciami, trujesz sąsiadów recydywistycznie), sprawa trafia do sądu. Tam grzywna może wynieść choćby 5000 zł.
W 2026 roku sądy rzadko stosują taryfę ulgową dla „trucicieli”. Świadomość społeczna jest wysoka, a argument „nie wiedziałem” po 5-6 latach kampanii informacyjnych jest uznawany za niewiarygodny.
Wilgotne drewno – cichy zabójca portfela
Nawet jeżeli masz legalny piec (klasy 5. lub Ekoprojekt), możesz dostać mandat za paliwo. Uchwały antysmogowe precyzują nie tylko, w czym wolno palić, ale i czym.
Absolutnym standardem w Polsce jest zakaz palenia drewnem o wilgotności powyżej 20%. Strażnicy miejscy są wyposażeni w wilgotnościomierze. Wbijają sondę w drewno leżące obok kominka. jeżeli wynik pokaże 25% lub 30% – mandat jest pewny. Mokre drewno nie daje ciepła, a jedynie produkuje kłęby rakotwórczego dymu i sadzy, która zapycha komin (ryzyko pożaru sadzy!). Dlatego 29 grudnia upewnij się, iż drewno, które szykujesz na Sylwestra, było sezonowane minimum 2 lata. Świeżo ścięte drzewo to gwarancja kłopotów.
Drony nad osiedlami – Wielki Brat czuwa
Rok 2026 to czas technologii. Gminy, które otrzymały fundusze unijne, masowo zakupiły drony wyposażone w „nosy” (czujniki pyłów zawieszonych, formaldehydu, chlorowodoru). Dron przelatuje nad kominem, zasysa próbkę dymu i w czasie rzeczywistym analizuje skład.
Jeśli wykryje spalanie odpadów (plastik, lakierowane drewno ze starych mebli), patrol naziemny dostaje sygnał: „Ulica Kwiatowa 5, spalanie niedozwolone”. Strażnicy wchodzą wtedy „na pewniaka”, często pobierając też próbkę popiołu do analizy laboratoryjnej (koszt analizy – ok. 600-800 zł – pokrywa sprawca, jeżeli wynik będzie pozytywny).
Co z „Czystym Powietrzem”? Czy wciąż dają kasę?
Dla spóźnialskich jest iskierka nadziei. Program „Czyste Powietrze” wciąż działa w 2026 roku, choć jego zasady ewoluują. przez cały czas można dostać dotację na wymianę kopciucha, ocieplenie domu i wymianę okien. Kwoty dofinansowania sięgają choćby 135 000 zł (dla najuboższych przy kompleksowej termomodernizacji).
Jeśli podczas kontroli pokażesz strażnikowi, iż złożyłeś już wniosek o wymianę pieca i czekasz na ekipę lub decyzję funduszu, często (choć nie zawsze) kończy się na pouczeniu. Ważne jest wykazanie „czynnego żalu” i chęci poprawy. jeżeli jednak powiesz „nie wymienię, bo to moja prywatna sprawa” – mandat masz jak w banku.
Co to oznacza dla Ciebie? Audyt kotłowni przed Nowym Rokiem
Nie pozwól, by 1 stycznia zaskoczył Cię zimnem lub mandatem. Wykonaj te 3 kroki:
1. Sprawdź tabliczkę znamionową
Zejdź do kotłowni. Odszukaj metalową tabliczkę na piecu. Szukaj pola „Klasa kotła” (Class) wg normy PN-EN 303-5:2012.
- Widzisz „Klasa 5”? Śpij spokojnie.
- Widzisz „Klasa 3” lub „Klasa 4”? Sprawdź natychmiast uchwałę antysmogową dla swojego województwa. Możesz mieć czas tylko do 31 grudnia 2025!
- Brak tabliczki lub „brak klasy”? Twój piec jest nielegalny.
2. Zrób porządek z opałem
Jeśli palisz drewnem, kup wilgotnościomierz (koszt 50 zł w markecie budowlanym) i sprawdź swoje zasoby. jeżeli drewno jest mokre, nie używaj go. Kup brykiet drzewny, który jest suchy i legalny. Wyrzuć wszelkie „podejrzane” materiały z kotłowni (stare płyty meblowe, malowane deski), żeby nie dawać pretekstu kontrolerom.
3. Złóż wniosek, póki czas
Jeśli wiesz, iż Twój piec jest do wymiany, złóż wniosek do programu Czyste Powietrze jeszcze w tym roku. Posiadanie dokumentu potwierdzającego rozpoczęcie procesu inwestycyjnego to Twoja jedyna tarcza w starciu ze strażą miejską.
Era kopciuchów w Polsce dobiega końca. Rok 2026 to moment, w którym prawo antysmogowe przestaje być martwym zapisem, a staje się bolesną rzeczywistością finansową. Lepiej ogrzać się dotacją niż spalić się ze wstydu (i kosztów) przy mandacie.
