Paryż od dwóch stuleci zapisuje polskie wątki w swojej topografii. Nazwy placów i ulic, ogrody, świątynie, fasada Luwru, a także adresy zamieszkania wybitnych postaci tworzą gęstą mapę obecności Polaków nad Sekwaną. Poniżej — uporządkowana panorama najważniejszych miejsc z krótką historią nazwy, datami, osobami i dokładnymi adresami.
Plac Warszawski i jego okolice
Plac de Varsovie (plac Warszawski), Paryż XVI – nazwa nadana w maju 1928 r. jako hołd dla Warszawy. Plac rozciąga się u stóp Trocadéro naprzeciwko wieży Eiffla. Zbudowano na nim w 1937 roku pawilon Polski z okazji Wystawy Światowej.
Fontaine de Varsovie (Fontanna Warszawska), Paryż XVI — monumentalna fontanna w Ogrodach Trocadéro, u stóp Pałacu Chaillot. Zaprojektowana na Wystawę Światową w 1937 roku, usytuowana została na osi wieży Eiffla. Jest największą fontanną w stolicy Francji i jedną z najbardziej rozpoznawalnych atrakcji Paryża.
Monument aux combattants polonais morts pour la France 1939-1945 (Pomnik polskich żołnierzy poległych za Francję 1939–1945) (Paryż XVI) — rzeźba André Grecka z płaskorzeźbami bitewnymi i orłem, odsłonięta w 1978 r. w Ogrodach Trocadèro na pamiątkę Polaków, którzy walczyli i zginęli w obronie Francji.
Inne nazwy ulic, alei i placów związane z Polską
Avenue de Pologne, (Paryż XVI) — (Aleja Polska) nazwa nadana w 1930 r., biegnie od boulevard Lannes do avenue du Maréchal-Fayolle. Powstała na dawnym bastionie fortyfikacji Thiersa.
Place des Insurgés-de-Varsovie, (Paryż XV) — Plac Powstańców Warszawy to skwer upamiętniający powstanie warszawskie z 1944 roku. Plac został nazwany w 1978 roku decyzją Rady Miasta Paryża, aby oddać hołd walce mieszkańców Warszawy z okupacją niemiecką. Znajduje się w pobliżu mostu Pont Mirabeau i Sekwany, na osi Avenue Émile-Zola.
Rue Copernic, (Paryż XVI) — nazwana nadana w 1864 r. na cześć Mikołaja Kopernika, biegnie między avenue Kléber a place Victor-Hugo.
Villa Copernic, (Paryż XVI) — niewielka, prywatna uliczka o długości ok. 40 m, nazwana w 1890 r. na cześć Mikołaja Kopernika, przylegająca do rue Copernic.
Willa Aleksandra Tansmana (Paryż XVI) — krótka uliczka (impas) nazwana w 1999 r. na cześć polsko-francuskiego kompozytora; wejście przy 1 rue Lancret. Decyzję o nazwie podjęła Rada Paryża w październiku 1999 r.
Place Chopin, (Paryż XVI) — nazwa nadana 10 czerwca 1897 r., przy skrzyżowaniu rue Lekain i rue Singer.
Rue de la Vistule (ulica Wisły, Wiślana), (Paryż XIII) – nazwa nadana ulicy 1 lutego 1877 r., łączy avenue de Choisy z avenue d’Italie.
Rue Pierre-et-Marie-Curie, (Paryż V) — od 1967 r. nosi także imię Marii Skłodowskiej-Curie, biegnie od rue Claude-Bernard do rue d’Ulm.
Jardin Cyprian-Norwid, 12 Rue du Chevaleret, (Paryż XIII) — ogród z 2006 r., nazwany na cześć poety, z rzeźbą i cytatami z jego twórczości.
Rue de Dantzig, (Paryż XV)— nazwa nawiązuje do historycznego Danziga (Gdańska), biegnie od rue de la Convention do rue de Vaugirard.
Boulevard Poniatowski, (Paryż XII) — od 1864 r., część boulevards des Maréchaux (bulwarów marszałków), od Porte de Charenton do Porte Dorée.
Passage Marcela Landowskiego (Paryż XIX) — pasaż nazwany w 2007 r. imieniem kompozytora o polskich korzeniach; łączy 47 rue de Flandre z 22 bis rue de Tanger.
Rue Radziwill, (Paryż I) — ulica w sercu I dzielnicy Paryża, której nazwę nadano 26 lutego 1867 roku na cześć polskiego magnata Karola Stanisława Radziwiłła (1734–1790). Ma około 94 m długości, biegnie od rue des Petits-Champs i kończy się ślepo jako impasse, otoczona zabudowaniami Banku Francji.
Rue Boy-Żeleński, (Paryż X) — ulica nazwana na cześć Tadeusza Boya-Żeleńskiego (1874–1941), wybitnego polskiego publicysty, krytyka i tłumacza. Ulica została wytyczona w 1978 r., a oficjalnie nazwana w 1982 r. Biegnie od Place Robert-Desnos do numeru 6 Rue des Écluses-Saint-Martin w 10. dzielnicy.
Place Jan-Karski, (Paryż X) — dawniej znany jako Place T/10, znajduje się nad torami Gare de l’Est, przy skrzyżowaniu rue Louis-Blanc, rue Philippe-de-Girard i rue Cail. Nazwa upamiętnia emisariusza Armii Krajowej i świadka Holokaustu Jana Karskiego. Wniosek o jej nadanie złożyli w 2014 r. ambasador RP we Francji Tomasz Orłowski i prezes Mémorial de la Shoah Éric de Rothschild. Uchwała Rady Miasta Paryża weszła w życie 28 maja 2015 r.
Pomniki i miejsca pamięci
Pomnik Polaków poległych za Francję na cmentarzu Père-Lachaise (Paryż XX) — memoriał z 3 maja 2006 r. (88. dywizja cmentarza), poświęcony Polakom poległym za Francję; wejścia od bd de Ménilmontant lub rue des Rondeaux.
Posąg księcia Józefa Poniatowskiego, Luwr, Aile de Rohan-Rivoli, (Paryż I) — rzeźba z 1925 r. autorstwa Philippe’a Besnarda, umieszczona w niszy fasady Luwru.
Kościół Saint-Germain-des-Prés, 3 Place Saint-Germain-des-Prés, (Paryż VI) — w północnym ramieniu transeptu znajduje się cenotaf z sercem króla Jana II Kazimierza Wazy.
Place Jean-Paul II (Parvis Notre-Dame), (Paryż IV) — nazwa od 2006 r., plac przed katedrą Notre-Dame.
Pomnik Adama Mickiewicza (Cours Albert-Ier – Jardin d’Erevan), (Paryż VIII) — monumentalna kolumna z postacią Mickiewicza autorstwa Antoine’a Bourdelle’a, dar Polski dla Paryża. Inauguracja w 1929 r. na place de l’Alma; po przeniesieniu stoi dziś przy Cours Albert-Ier (Jardin d’Erevan).
Cmentarze
Cmentarz Père-Lachaise (XX dzielnica Paryża)
Na największym paryskim cmentarzu znajduje się około 470 polskich grobów. Spoczywają tu m.in. Fryderyk Chopin, Jarosław Dąbrowski, Adam Prażmowski, a także serce Marii Walewskiej.
Cmentarz Montmartre (XVIII dzielnica Paryża)
Nekropolia Montmartre kryje około 60 polskich pochówków. Do najważniejszych należy symboliczny grób Juliusza Słowackiego oraz mogiła rzeźbiarza Cypriana Godebskiego. W tej części cmentarza znajduje się także Avenue des Polonais (aleja Polaków), upamiętniająca obecność polskiej emigracji w XIX wieku.
Cmentarz Montparnasse (XIV dzielnica Paryża)
Na tym cmentarzu znajduje się około 50 grobów Polaków. Spoczywa tu m.in. rzeźbiarz Bolesław Biegas oraz pisarz Stanisław Przybyszewski. Znajduje się tu również symboliczny grób Marii Skłodowskiej-Curie, której szczątki spoczywają w Panteonie.
Cmentarz de Passy (XVI dzielnica Paryża)
Ta nekropolia kryje kilkanaście grobów związanych z Polską. Spoczywa tu m.in. malarz Henryk Hayden, księżna Marcelina Czartoryska, a także słynny fryzjer Antoine Cierplikowski (Antoine de Paris), uważany za pioniera nowoczesnego fryzjerstwa.
Instytucje i adresy wielkich Polaków
Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Paryżu, 1 Rue de Talleyrand, (Paryż VII) — oficjalna siedziba dyplomatyczna RP w dzielnicy ministerstw i ambasad przy Quai d’Orsay; miejsce wydarzeń państwowych oraz współpracy kulturalnej i gospodarczej.
Wydział Konsularny Ambasady RP, 3 Rue de Talleyrand, (Paryż VII) — obsługa spraw paszportowych i obywatelskich, legalizacje, pomoc konsularna; punkt kontaktu dla Polaków w Île-de-France.
Polski Instytut w Paryżu, 86 Rue de la Faisanderie, (Paryż XVI)— państwowa placówka kulturalna RP od 1979 r. Przez dziesięciolecia mieściła się w historycznej siedzibie przy 31 rue Jean-Goujon w 8. dzielnicy, w tej chwili w remoncie. Działalność tymczasowo przeniesiono do 16. dzielnicy.
Polski kościół Notre-Dame-de-l’Assomption, 263bis Rue Saint-Honoré, 7(Paryż I) — od 1844 r. siedziba Misji Katolickiej Polskiej.
Dawny adres Adama Mickiewicza, 6(Paryż VI) — poeta mieszkał tu podczas publikacji „Pana Tadeusza” w 1834 r.
Biblioteka Polska w Paryżu, 6 Quai d’Orléans, (Paryż IV) — założona w 1838 r., prowadzi trzy muzea: Chopina, Mickiewicza i Biegasa.
Adres Marii Skłodowskiej-Curie, 36 Quai de Béthune, (Paryż IV) — mieszkała tu w latach 1912–1934; laboratorium przy 1 Rue Pierre-et-Marie-Curie, 75005 Paris.
Hôtel Lambert, 2 Rue Saint-Louis en l’Île, 75004 Paris — rezydencja rodu Czartoryskich, centrum Wielkiej Emigracji w XIX i XX w.; od 2022 r. należy do francuskiego miliardera Xavier’a Niela.
Ślady Chopina w Paryżu
27 Boulevard Poissonnière (Paryż IX)— pierwsze mieszkanie Chopina w Paryżu (1831–1832), niedaleko dzisiejszego kina Grand Rex. Tu udzielał pierwszych lekcji i nawiązywał kontakty w świecie artystycznym.
27 Rue de la Chaussée-d’Antin (Paryż IX) — adres z lat 1832–1836, w sercu dzielnicy przy operze. Chopin zdobył tu renomę jako nauczyciel i kompozytor salonowy.
Square d’Orléans, 80 Rue Taitbout, (Paryż IX) — rezydencja z lat 1836–1842, gdzie mieszkał z George Sand. W tym artystycznym kompleksie żyli również Delacroix i Alkan. Tu powstały liczne nokturny i mazurki.
5 Rue Pigalle, (Paryż IX)— mieszkanie Chopina w latach 1842–1849, jego ostatnia stała siedziba w Paryżu. Udzielał tu lekcji, mimo pogarszającego się zdrowia.
12 Place Vendôme, (Paryż I) — ostatnie mieszkanie Chopina, w którym zmarł 17 października 1849 roku. Dziś znajduje się tam tablica pamiątkowa.
Cmentarz Père-Lachaise, (Paryż XX) — grób Fryderyka Chopina, z rzeźbą Euterpe trzymającej lirę. Jedno z najczęściej odwiedzanych miejsc na cmentarzu.
Kościół de la Madeleine, 14 Rue de Surène, (Paryż VIII)— świątynia, w której odbyły się uroczystości pogrzebowe Chopina 30 października 1849 r., z wykonaniem Requiem Mozarta.
Pomnik Fryderyka Chopina, w parku Monceau, 35 Boulevard de Courcelles (Paryż VIII) — rzeźba z 1906 r. autorstwa Jacques’a Froment-Meurice’a, przedstawiająca kompozytora przy fortepianie z alegoriami Muzy i Nocy.
Nowe inicjatywy
Planowany pomnik księcia Józefa Poniatowskiego — rzeźba trafi do Paryża, ale miejsce i data odsłonięcia są jeszcze nieznane.
