„Sztuka dostępna”. O tym, jak tworzyć sztukę, aby trafiała do każdego bez ograniczeń

1 tydzień temu

W piątek, 26 kwietnia odbędzie się panel pt. „Sztuka dostępna”. Zaproszono ekspertów, w tym z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Wyjaśnią oni jak można tworzyć i odbierać sztukę, pomimo pewnych fizycznych ograniczeń. Podzielą się też swoją wiedzą, co można zrobić, aby sztuka była jeszcze bardziej dostępna.

O panelu opowiedziała nam prof. UAP, dr hab. Joanna Marcinkowska.

Skąd wziął się pomysł na zorganizowanie panelu i jaki jest jego główny cel?

– Pomysł na zorganizowanie panelu pojawił się przy okazji pracy nad wystawą studencką „SYNONIMY”, którą realizuję w połowie czerwca 2024 roku. W wystawie weźmie udział ok. 30 osób studiujących, a dotyczyć ona będzie tematu szeroko rozumianej neuroróżnorodności. Wystawa będzie prezentowana w Galerii Szewska 16 w Poznaniu oraz na Wolnym Dziedzińcu Urzędu Miasta Poznania, na pl. Kolegiackim. Wystawa otrzymała 2 prestiżowe patronaty honorowe: patronat Rzeczniczki Praw Dziecka – p. Moniki Horny-Cieślak oraz patronat Fundacji Unaweza i projektu Młode Głowy – p. Martyny Wojciechowskiej. W kontekście prezentacji „SYNONIMY” niezwykle istotny jest dla nas aspekt dostępności naszej sztuki i wystawy dla wszystkich grup odbiorczych, w tym dla osób z niepełnosprawnościami. Panel, w którym wezmą udział osoby eksperckie, w tym także osoby z niepełnosprawnościami, ma na celu wypracowanie optymalnych rozwiązań komunikacyjnych, aby wystawę i wszelkie towarzyszące jej publikacje uczynić jak najbardziej dostępne dla wszystkich grup odbiorczych.

To jaki są główne wyzwania związane z dostępnością sztuki dla różnych grup odbiorczych, zwłaszcza dla osób z niepełnosprawnościami?

– Z mojego punktu widzenia, jako artystki i organizatorki rozmaitych wydarzeń artystycznych głównym wyzwaniem jest stworzenie jak najbardziej klarownego komunikatu dotyczącego sztuki. Poziomów komunikacji mamy wiele – mówimy np. o wzroku, słuchu, dotyku – gdy któryś z owych kanałów zawodzi próbujemy znaleźć „zastępstwo” dla tego przekazu. Powstają zatem audiodeskrypcje, tłumaczenia na język migowy czy wszelkie inne „tłumaczenia” obrazu, czy koloru np. na dźwięk, dźwięku na opisanie go słowem pisanym lub miganiem itp. Z zupełnie innymi problemami mamy do czynienia w przypadku osób mających problemy z poruszaniem się, a jeszcze z innymi, kiedy myślimy o całym spektrum emocji osób neuroatypowych.

Mam świadomość tego, iż dostępność to proces i stopniowe uruchamianie wszystkich wymienionych przeze mnie obszarów niejako z osobna, ale równolegle. Wyzwaniem dla mnie jest to, jak zrobić to z uwzględnieniem wszystkich tych potrzeb, ale jednocześnie nie zatracić klarowności przekazu. Wyzwaniem, a jednocześnie powodem do pewnego rodzaju ekscytacji czy inspiracji są też najnowsze technologie. O tym też będziemy dyskutować podczas panelu. Nie bardzo się na tym znam, dlatego do udziału w rozmowie zaprosiłam eksperta – Adriana Now, który, będąc osobą niewidomą przedstawi nam między innymi kilka stosowanych przez siebie rozwiązań, takich jak aplikacje czy programy wykorzystywane w codziennym życiu, a które mogą, moim zdaniem także świetnie sprawdzić się w przestrzeni sztuki.

Jakie praktyczne wskazówki można polecić, aby poprawić dostępność sztuki dla osób z niepełnosprawnościami?

– O tym właśnie będziemy rozmawiać podczas naszego panelu. Co ważne, zaproszeni przez nas goście i gościnie to z jednej strony osoby eksperckie w kwestiach dostępności – to osoby reprezentujące organizacje pozarządowe i współpracujące z instytucjami kultury w całym kraju. Z drugiej strony to osoby ekspercie z niepełnosprawnościami, które na co dzień są odbiorcami i odbiorczyniami naszych działań artystycznych. Szczególnie zależy mi właśnie na ich zdaniu i opinii dotyczących proponowanych przez nas rozwiązań i otrzymaniu od nich praktycznych wskazówek.

Czy istnieją jeszcze jakieś inicjatywy lub projekty na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu, które skupiają się na promowaniu dostępności sztuki dla osób z niepełnosprawnościami?

– Na Uniwersytecie Artystycznym im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu działa Biuro ds. Osób z Niepełnosprawnością oraz Pełnomocnik Rektora do spraw osób z niepełnosprawnością. Od kilku lat organizowane są też szkolenia i warsztaty dla kadry oraz osób studiujących związane z dostępnością sztuki dla osób z niepełnosprawnościami. Coraz częściej myślimy o projektowaniu wystaw pod kontem dostępności. Niedawno np. odbywało się zorganizowane przez jedną z naszych ekspertek – p. Monikę Czyżniewską, oprowadzanie dostępnościowe na wystawach „Zwierzę przede mną” oraz „Inkluzywność”.

Jakie osoby dowodzą, iż z niepełnosprawnościami też można tworzyć sztukę i w niej partycypować?

– Takich przykładów jest rzecz jasna sporo. Chętnie przywołam bardzo ciekawą twórczość i działalność p. Daniela Kotowskiego, wspaniałego artysty wizualnego i performera, który współpracuje m.in. z Zachętą, z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, z Galerią Studio w Warszawie, Fabryką Sztuki z Łodzi oraz CK Zamek w Poznaniu. P. Daniel jest osobą Głuchą, a w swoich realizacjach porusza zagadnienia m.in. relacji międzyludzkich, lub tego jak jesteśmy postrzegani przez innych. Bardzo interesują mnie działania tego artysty poruszające kwestie „kompletności” i „niekompletności” oraz i ambiwalencji towarzyszącej owym pojęciom.

Słynnym, amerykańskim, nieżyjącym już artystą poruszającym się od pewnego momentu na wózku inwalidzkim był Chuck Close. Był twórcą m.in. wielkoformatowych fotorealistycznych portretów i autoportretów. W 1988 roku doszło u niego do paraliżu dolnej części ciała. Wówczas w pewien sposób musiał nauczyć się malować na nowo i zmienić zarówno swój styl malarski, jak i metody pracy nad obrazem.

Takich bardzo „spektakularnych” przykładów jest oczywiście więcej, jednak chciałabym przy tej okazji zwrócić też uwagę na to, iż niepełnosprawność nie jest zawsze cechą widoczną. Osoby z niepełnosprawnościami to nie tylko osoby niewidome, głuche czy poruszające się na wózkach. To całe spektrum związane też z zaburzeniami psychicznymi, chorobami neurologicznymi, to też niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia neurorozwojowe, choroby układu oddechowego i krążenia lub chociażby cukrzyca czy nowotwory. Każdy i każda z nas może w pewnym momencie być osobą z taką czy inną, choćby chwilową niepełnosprawnością.

Myślę, iż najlepiej opowiedzą o tym goście i gościnie podczas naszego panelu, na który jeszcze raz bardzo serdecznie zapraszam.

Panel dyskusyjny odbędzie się 26 kwietnia 2024 roku o godzinie 14 w siedzibie Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, na 4. piętrze budynku H, przy al. Marcinkowskiego 28. Wstęp darmowy.