Tragedia milionów Polaków nieunikniona. Wszystko jasne. To dotknie każdego z nas

Polska stoi w obliczu bezprecedensowego kryzysu demograficznego, który może całkowicie przekształcić kraj, jaki znamy. Najnowsze prognozy demograficzne malują ponury obraz przyszłości narodu, który w ciągu kilkudziesięciu lat może skurczyć się do rozmiarów niewidzianych od stuleci.

Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3

Według danych opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny, do 2060 roku liczba mieszkańców Polski może zmniejszyć się o 6,7 miliona osób, osiągając poziom zaledwie 30,9 miliona. Jednak to dopiero początek prawdziwej zapaści demograficznej – prognozy ONZ wskazują, iż do końca obecnego stulecia populacja naszego kraju może stopnieć do zaledwie 19 milionów osób.

Rzeczywistość demograficzna okazuje się jeszcze bardziej alarmująca niż najczarniejsze scenariusze. Prognoza demograficzna opracowana przez GUS zaledwie dwa lata temu jest już nieaktualna i zbyt optymistyczna. Liczba urodzeń w 2024 roku będzie najprawdopodobniej o około 30 tysięcy niższa od najbardziej pesymistycznego wariantu przewidywanego przez statystyków. Ten trend spadkowy przyspiesza, mimo licznych programów socjalnych i prób rządowego wsparcia rodzin z dziećmi.

W centrum problemu znajduje się utrzymująca się od trzech dekad niska dzietność. Współczynnik dzietności w Polsce konsekwentnie utrzymuje się poniżej wartości 2,0, co nie zapewnia choćby minimalnego poziomu zastępowalności pokoleń. W praktyce oznacza to, iż każde kolejne pokolenie Polaków jest mniej liczne od poprzedniego. Dodatkowo, systematycznie rosnąca liczba zgonów w stosunku do urodzeń tylko pogłębia ten kryzys demograficzny, tworząc samonapędzającą się spiralę starzenia się społeczeństwa.

Niepokojącym zjawiskiem jest również nasilająca się stygmatyzacja rodzin z dziećmi. W kraju zmagającym się z dramatycznym spadkiem liczby urodzeń, coraz więcej miejsc publicznych wprowadza kontrowersyjne „godziny bez dzieci”. W środkach komunikacji miejskiej mnożą się przypadki nietolerancji wobec najmłodszych, co tworzy klimat społeczny nieprzyjazny dla rodzin z dziećmi.

Jeszcze gorsza sytuacja jest w przypadku dzieci niepełnosprawnych: „Często słyszymy, ze jesteśmy roszczeniowymi rodzicami żyjącymi na koszt podatnika” – mówi Sylwia Moryc ze stowarzyszenia NIEwidzialni Będzin skupiającego się wokół dzieci z rożnymi niepełnosprawnościami.

Polska w tej chwili znajduje się w drugiej połowie europejskiego rankingu pod względem uczestnictwa dorosłych w programach edukacyjnych, co stanowi poważny problem w kontekście konieczności przekwalifikowywania się i ciągłego doskonalenia umiejętności.

Program 500 plus (obecnie 800 plus), mimo iż skutecznie ograniczył ubóstwo wśród rodzin wielodzietnych, nie przełożył się na oczekiwany wzrost dzietności, co było jego głównym celem.

Demograficzna zapaść będzie miała poważne konsekwencje dla przeciętnego Polaka. System emerytalny stanie przed dramatycznym wyzwaniem – albo drastycznie wzrosną składki płacone przez osoby pracujące, albo znacząco spadnie wysokość świadczeń emerytalnych. Dla dzisiejszych młodych i osób w średnim wieku oznacza to perspektywę emerytury na poziomie znacznie niższym niż obecnie, niewystarczającym na godne życie.

System opieki zdrowotnej odczuje podwójne obciążenie – malejąca liczba płatników składek przy jednoczesnym wzroście liczby pacjentów wymagających intensywnej opieki medycznej. Efektem będą dłuższe kolejki do lekarzy specjalistów, ograniczony dostęp do nowoczesnych terapii finansowanych przez NFZ oraz znacznie większe obciążenie finansowe dla pacjentów.

Dla mniejszych miejscowości kryzys demograficzny oznacza stopniowe wymieranie lokalnych społeczności. Postępujące wyludnianie prowadzi do zamykania szkół, placówek medycznych, oddziałów pocztowych i bankowych. Utrzymanie podstawowej infrastruktury staje się coraz większym wyzwaniem dla samorządów lokalnych, które mają coraz mniej podatników.

Na rynku nieruchomości wyludnianie się niektórych regionów prowadzi do spadku wartości domów i mieszkań, co uderza w majątek wielu rodzin. Jednocześnie na rynku pracy braki kadrowe w niektórych sektorach będą się pogłębiać, szczególnie w zawodach wymagających specjalistycznej wiedzy lub pracy fizycznej.

Narastającym problemem społecznym będzie zapewnienie opieki osobom starszym. Tradycyjny model, w którym rodzina opiekowała się seniorami, staje się coraz trudniejszy do utrzymania ze względu na migracje zarobkowe, aktywność zawodową kobiet (tradycyjnie pełniących role opiekuńcze) oraz mniejszą liczbę dzieci przypadających na jednego seniora. System opieki instytucjonalnej jest natomiast kosztowny i już w tej chwili nie zaspokaja potrzeb.

Kryzys demograficzny stanowi również zagrożenie dla polskiej kultury i tożsamości. Wraz z zanikaniem małych społeczności lokalnych giną unikalne tradycje, zwyczaje i elementy niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Dla kolejnych pokoleń oznacza to dorastanie w społeczeństwie zdominowanym przez osoby starsze, co może wpływać na kształtowanie się wartości, norm społecznych i priorytetów rozwojowych kraju.

Bez kompleksowych i odważnych działań na rzecz odwrócenia negatywnych trendów demograficznych, Polska może wpaść w spiralę trudną do zatrzymania. Wzrost obciążeń finansowych i pogarszanie się jakości życia będzie skłaniać kolejne osoby do emigracji lub odkładania decyzji o posiadaniu dzieci, co tylko pogłębi problem demograficzny.

Kryzys demograficzny w Polsce wymaga ponadpartyjnego konsensusu i długofalowej strategii, która wykracza poza cykl jednej czy dwóch kadencji parlamentarnych. Państwa, które z sukcesem poprawiły wskaźniki dzietności, jak Francja czy kraje skandynawskie, przyjęły kompleksowe rozwiązania łączące wsparcie finansowe, rozwój usług opiekuńczych, przyjazne rodzinie regulacje rynku pracy oraz budowanie pozytywnego klimatu społecznego wokół rodzicielstwa.

Malejąca populacja Polski to nie tylko abstrakcyjny problem statystyczny, ale realne zagrożenie dla standardu życia obecnych i przyszłych pokoleń. Sprostanie temu wyzwaniu wymaga fundamentalnego przemyślenia modelu funkcjonowania państwa, gospodarki i systemu zabezpieczenia społecznego w warunkach nieuchronnych przemian demograficznych.