Cytomegalia jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez cytomegalowirusa (w skrócie – CMV). W większości przypadków przebiega bezobjawowo i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, natomiast u niektórych pacjentów zakażenie CMV może być przyczyną poważnych komplikacji. Dzieje się tak, przykładowo, u kobiet w ciąży, noworodków czy też u osób z zaburzeniami odporności. Jak rozpoznać cytomegalię? Skąd się bierze i w jakich okolicznościach można się nią zarazić?
CMV (cytomegalowirus) – co to takiego? Diagnostyka cytomegalii – badania na obecność CMV
Cytomegalowirus jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych wirusów na świecie. Zarówno rezerwuarem, jak i źródłem zakażenia CMV jest człowiek. Cytomegalowirus obecny jest w płynach ustrojowych nosiciela (w tym w ślinie, wydzielinie narządów płciowych, w moczu czy łzach). Oprócz tego CMV wykrywa się także we krwi, w kobiecym mleku, a także w narządach przeszczepianych pacjentom (na świecie odnotowywano przypadki zakażenia właśnie poprzez przeszczepienie konkretnych narządów od nosiciela CMV). zwykle do zarażenia się wirusem cytomegalii dochodzi w wyniku kontaktu ze śliną osoby zakażonej, a także poprzez kontakty seksualne. Niemniej, podobnie jak we wspomnianym przypadku przeszczepu narządów, do zakażenia może dojść także w trakcie zabiegu przetaczania krwi lub podawania preparatów krwiopochodnych uzyskanych od nosiciela.
Chorobę, którą wywołuje cytomegalotwirus, określa się mianem cytomegalii. Co do zasady, w większości przypadków, cytomegalia przebiega bezobjawowo. Istnieją jednak wyjątki, w ramach których zakażenie CMV będzie dawało wiele różnych symptomów i rodziło ryzyko groźnych dla zdrowia powikłań (o czym piszemy w dalszej części artykułu).
W jaki sposób diagnozuje się zakażenie wirusem cytomegalii? W rozpoznaniu najczęściej wykorzystuje się testy serologiczne wykrywające przeciwciała przeciwko CMV w klasie IgM (ich wysoki poziom świadczy o „świeżym” zakażeniu) oraz IgG (które są zdolne do utrzymania się w organizmie pacjenta choćby do końca życia). Badanie na obecność przeciwciał przeciwko cytomegalowirusowi można wykonać w laboratoriach ALAB: https://www.alab.pl/badanie/cmv-wirus-cytomegalii-przeciwciala-igm-f23. W niektórych przypadkach (np. cytomegalii wrodzonej) stosuje się diagnostykę molekularną – badanie PCR pozwala na wykrycie DNA wirusa CMV. W przypadku podejrzenia zakażenia wewnątrzmacicznego płodu (określanego mianem zakażenia wertykalnego) wykonuje się badanie płynu owodniowego pobranego podczas amniopunkcji.
Cytomegalia – objawy neurologiczne, skórne i inne. Czym jest cytomegalia wrodzona?
Tak, jak zostało to wspomniane powyżej, cytomegalia u osób z prawidłową odpornością przebiega zwykle bezobjawowo. Niestety, u pacjentów z osłabionym układem immunologicznym, może powodować powikłania. W zależności od stanu zdrowia osoby zakażonej, a także od typu zakażenia, wyróżnia się kilka postaci cytomegalii. I tak:
- U osób zdrowych, u których dojdzie do pierwotnego zakażenia cytomegalią i wystąpienia objawów, mówi się o tak zwanej mononukleozie cytomegalowirusowej (niekiedy mylonej z przeziębieniem). Symptomy obejmują wówczas bóle mięśniowo-stawowe, gorączkę, uczucie ogólnego osłabienia organizmu, a także powiększenie węzłów chłonnych i powiększenie wątroby. Rzadziej u pacjentów obserwuje się inne objawy cytomegalii: skórne (w postaci wysypki), powiększenie śledziony, zmiany na migdałkach, żółtaczkę. W niektórych przypadkach, przy zakażeniu wtórnym (przy reaktywacji wirusa „uśpionego” w organizmie), choroba przebiega jako wirusowe zapalenie wątroby.
- U osób zakażonych na drodze transfuzji lub przeszczepu, cytomegalię określa się mianem cytomegalii potransfuzyjnej lub też choroby poprzetoczeniowej. Objawia się ona długo trwającą gorączką, a oprócz tego – śródmiąższowym zapaleniem płuc. U pacjentów ze znacznymi niedoborami odporności (jak ma to miejsce w przypadku osób cierpiących na AIDS) obserwuje się także zapalenie mózgu, zapalenie siatkówki i naczyniówki oka, zapalenie trzustki, nadnerczy czy błony śluzowej przewodu pokarmowego.
- U noworodków z cytomegalią wrodzoną (która powstaje na skutek zakażenia wewnątrzmacicznego płodu od matki) odnotowuje się szereg ciężkich objawów oraz powikłań (choć nie u każdego noworodka choroba manifestuje się tak samo – na przykład objawy neurologiczne, obejmujące upośledzenie psychoruchowe czy utratę słuchu, mogą wystąpić w późniejszym życiu – bez ich manifestacji bezpośrednio po porodzie). Niemniej, wśród objawów i powikłań cytomegalii wrodzonej wymienia się między innymi małogłowie lub wodogłowie, powiększenie narządów wewnętrznych, zapalenie mózgu, zapalenie siatkówki i naczyniówki (w niektórych przypadkach – zanik nerwu wzrokowego), skazę krwotoczną i wiele innych.
Należy tutaj dodać, iż skutkiem pierwotnego zakażenia wirusem CMV u kobiety w ciąży lub też zakażenia wtórnego może być wewnątrzmaciczna śmierć płodu. Więcej informacji na temat cytomegalii wrodzonej znajduje się w artykule opisującym to zagadnienie: https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/cytomegalia-w-ciazy-i-u-noworodkow-ryzyko-objawy-i-leczenie/, dostępnym w Centrum Wiedzy ALAB laboratoria.
Cytomegalia – jak leczyć tę chorobę i w jaki sposób uniknąć zakażenia?
Z uwagi na różne manifestacje choroby cytomegalowirusowej, stosuje się również różne metody leczenia:
- w przypadku łagodnego przebiegu cytomegalii podaje się pacjentowi leki przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe, zalecając jednocześnie odpoczynek, nawadnianie organizmu oraz lekkostrawną dietę;
- w przypadku pacjentów z niedoborami odporności, stosuje się celowane leczenie przeciwwirusowe we właściwym schemacie, w warunkach szpitalnych. Lekiem pierwszego wyboru jest gancyklowir. Podaje się go dożylnie, a po zakończeniu adekwatnego leczenia – doustnie, w celu podtrzymania efektów. Co istotne, gancyklowir może być stosowany także w powikłaniach ocznych – podaje się go wówczas bezpośrednio do ciała szklistego oka;
- u noworodków z cytomegalią wrodzoną leczenie uzależnione jest od postaci choroby, prezentowanych przez dziecko objawów oraz powikłań. Terapia powinna być dostosowywana indywidualnie do każdego przypadku, co w praktyce oznacza, iż pacjent pozostaje najczęściej pod kontrolą wielu specjalistów – w tym neurologa, okulisty, laryngologa, psychologa i innych.
Niestety, w tej chwili nie dysponujemy szczepionką przeciwko wirusowi cytomegalii. Do działań profilaktycznych zalicza się więc przestrzeganie podstawowych zasad higieny, na które powinny uważać szczególnie kobiety w ciąży, karmiące piersią i starające się o dziecko, a także osoby z obniżoną odpornością (w tym w trakcie leczenia onkologicznego czy zakażone wirusem HIV).
Źródła:
- Dr n. med. E. Duszczyk, Cytomegalia [w:] Medycyna Praktyczna, 05.05.2021
- W. Rymer, Zakażenie wirusem cytomegalii (CMV) [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej online, weryfikacja hasła: 15.07.2024
- Prof. dr hab. n. Med. B. Milewska-Bobula, dr med. B. Lipka, Cytomegalia u dzieci [w:] Medycyna Praktyczna, 10.11.2016
- Dr hab. n. med. J. Czech-Kowalska, Wrodzona cytomegalia – czy potwierdzenie rozpoznania w okresie niemowlęcym jest przez cały czas możliwe? [w:] Pediatria po Dyplomie 02/2023
- Dr hab. n. med. D. Dęborska-Materkowska, Terapia lekoopornego wirusa cytomegalii po przeszczepie [w:] Medycyna po Dyplomie 10/2024
- M. Sobolewska-Pilarczyk, Paweł Rajewski, Piotr Rajewski, Cytomegalia wrodzona – aktualne zalecenia dotyczące diagnostyki i terapii [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2016, tom 10, nr 6
- M. Rycel, Z. Gaj, J. Wilczyński, E. Paradowska, M. Studzińska, P. Suski, D. Nowakowska, Ocena związku poziomu wiremii HCMV u matki z przebiegiem ciąży i stanem urodzeniowym noworodków [w:] Ginekologia Polska nr 12/2013
