Optymalna terapia astmy pozwala na aktywne życie

Zdjęcie ilustracyjne Fot. pixabay

Zapewnienie wszystkim osobom chorym na astmę dostępu do leków wziewnych jest najważniejsze dla uzyskania kontroli choroby oraz zapobiegania jej zaostrzeniom. Dzięki temu osoby cierpiące na to schorzenie mogą prowadzić aktywne życie i realizować się w wielu dziedzinach.

Astma jest jedną z najczęstszych niezakaźnych chorób przewlekłych. Choroba dotyczy ponad 260 mln ludzi na świecie. Zaostrzenia astmy mogą wymagać pobytu w szpitalu, a w niektórych przypadkach choćby zakończyć się śmiercią. Na świecie na astmę umiera wciąż 450 tys. osób rocznie.

Tylko połowa chorych ma postawioną diagnozę

W Polsce liczbę osób, u których występuje duszność związana z astmą, szacuje się na 4 mln, ale diagnozę choroby postawiono jedynie 2,2 mln z nich. Reszta nie jest świadoma, iż ma astmę i nie leczy się. Traci w ten sposób szansę na kontrolę choroby i aktywne życie bez zaostrzeń.

Astma najczęściej rozwija się u dzieci i młodzieży, u których współistnieją inne choroby alergiczne, takie jak alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa, atopowe zapalenie skóry. Towarzyszy choremu przez całe życie. Powstaje na podłożu przewlekłego procesu zapalnego w drogach oddechowych.

Do objawów astmy zalicza się:

Duszność, ucisk w klatce piersiowej, kaszel i napady świszczącego oddechu. Charakterystyczne jest to, iż ulegają one nasileniu z reguły w nocy lub nad ranem.

Zidentyfikowano kilka tzw. fenotypów astmy, które cechują się tym, iż mogą występować u różnych grup wiekowych, mieć niejednolite podłoże molekularne, dawać rozmaite objawy i ulegać zaostrzeniu pod wpływem odmiennych czynników.

Podstawą prawidłowego rozpoznania astmy jest szczegółowo zebrany wywiad lekarski. Badanie spirometryczne nie jest niezbędne do rozpoznania astmy, ale może być wykonane w celu potwierdzenia diagnozy i monitorowania skuteczności leczenia.

Za główne cele leczenia astmy uważa się osiągnięcie i utrzymanie kontroli objawów. Dzięki temu pacjenci mogą zachować normalną aktywność rodzinną, zawodową i społeczną.

Jak leczona jest astma?

Podstawę leczenia astmy stanowią glikokortykosteroidy wziewne, które hamują proces zapalny w drogach oddechowych. Dzięki miejscowemu działaniu można stosować mniejsze dawki terapeutyczne niż w przypadku steroidów doustnych, przy zachowanej skuteczności i znacznie mniejszym ryzyku działań niepożądanych. Oprócz wziewnych likokortykosteroidów w leczeniu astmy stosuje się również leki rozszerzające oskrzela – preferowane są leki długodziałające.

W bardziej zaawansowanej astmie (4. stopień) zaleca się stosowanie terapii trójskładnikowej, tj. w jednym inhalatorze glikokortykosteroidu wziewnego oraz długodziałającego beta-2mimetyku (LABA) oraz długodziałającego leku antycholinergicznego (LAMA). Terapia ta zmniejsza częstość ciężkich zaostrzeń astmy.

W astmie ciężkiej podstawę terapii stanowią leki biologiczne

Te dobierane są w zależności od mechanizmu leżącego u podłoża choroby (tzw. endotypu astmy).

Z astmą ciężką mamy do czynienia wówczas, gdy mimo optymalnego leczenia i wykluczenia czynników dodatkowych nie udaje się uzyskać kontroli choroby i konieczne jest stosowanie wysokich dawek steroidów wziewnych lub leczenie doustnymi glikokortykosteriodami, by kontrolować objawy.

Astma ciężka wiąże się z wyższym ryzykiem zaostrzeń, hospitalizacji, jak również wyższym ryzykiem zgonu.

Obecnie w ramach programu lekowego B.44 polscy pacjenci z astmą ciężką mają dostęp do pięciu leków biologicznych (przeciwciała monoklonalne o różnym mechanizmie działania) W ciężkiej astmie o podłożu alergicznym stosowany jest omalizumab, w astmie eozynofilowej – mepolizumab oraz benralizumab, w ciężkiej astmie z zapaleniem typu 2 (zależnym od limfocytów Th2) – dupilumab, a w astmie z zapaleniem niezależnym od zapalenia typu 2 – tezepelumab.

Badania wskazują, iż dzięki zastosowaniu leków biologicznych znacznie poprawiła się jakość życia pacjentów z astmą ciężką, możliwa stała się redukcja dawek lub rezygnacja z glikokortykosteridów doustnych, które mają dużo działań niepożądanych. Zmniejszyła się też znacznie liczba zaostrzeń i związanych z nimi hospitalizacji.

Co więcej, część z leków biologicznych może być stosowana podskórnie w warunkach domowych. Już 1 listopada 2020 r. w polskim programie lekowym pojawił się zapis o możliwości kontynuowania leczenia lekiem biologicznym w domu.

Tylko 10 proc. pacjentów jest w programach lekowych

Szacuje się, iż w Polsce 32–38 tysięcy pacjentów ma ciężką, niekontrolowaną postać astmy i spełnia kryteria kwalifikacji do stosowania terapii biologicznych. Jednak tylko 10 proc. pacjentów – tj. 3,5 tysiąca – jest włączanych do programu lekowego. Większość chorych jest bardzo długo leczona steroidami doustnymi, które dają wiele poważnych powikłań zdrowotnych.

Analiza programu B.44 wykazała, iż aby poprawić dostęp pacjentów z astmą ciężką do leków biologicznych należy m.in.:

Rozwijać opcję samodzielnego podawania leku w domu pacjenta.

Zaproponować odpowiednie wyceny, aby realizacja świadczeń w trybie ambulatoryjnym była bardziej opłacalna dla placówek medycznych niż hospitalizacja.

Utworzyć świadczenie, w ramach którego byłaby możliwość rozliczania porady online, wprowadzić świadczenie podania leku w ramach wizyty ambulatoryjnej raz na trzy miesiące.

Zorganizować leczenie astmy na poziomie krajowym.

Wprowadzić przyjazny dla lekarza i pacjenta system informatyczny do prowadzenia i monitorowania leczenia astmy ciężkiej.

Ułatwianie pacjentom dostępu do terapii biologicznych pozwala im prowadzić normalne, aktywne życie osobiste i zawodowe, ale też przekłada się na mniejsze koszty dla budżetu państwa.

Z ciężką astmą eozynofilową współistnieją inne poważne choroby

Chodzi o choroby związane z nadmiarem eozynofilów we krwi i/lub w tkankach, takie jak eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (EGPA) i zespół hypereozynofilowy (HES) oraz polipy nosa.

Skuteczne w leczeniu tych chorób jest przeciwciało blokujące interleukinę 5 – mepolizumab. IL-5 jest cytokiną, która wpływa na przeżywalność, dojrzewanie i różnicowanie eozynofilów, a także stymuluje ich aktywność. Jest to leczenie bardzo skuteczne i bezpieczne.

Konieczna edukacja pacjentów

Aby uzyskać i utrzymać dobrą kontrolę astmy konieczna jest odpowiednia kooperacja między lekarzem, a pacjentem oraz edukacja chorych, m.in. na temat prawidłowej aplikacji leków wziewnych oraz postępowania w razie zaostrzeń. Ważne jest nauczenie pacjentów prawidłowego stosowania inhalatorów i sprawdzanie, czy dobrze je stosują. W przypadku niewłaściwej techniki używania tych urządzeń, do płuc może docierać mniejsza ilość leku, co ogranicza jego skuteczność. Tymczasem chorzy często popełniają błędy podczas używania inhalatorów. Najbardziej optymalne rozwiązanie stanowią inhalatory zawierające dwa leki.

Na rynku europejskim najpopularniejsze są inhalatory ciśnieniowe z dozownikiem (pMDI), następnie inhalatory suchego proszku (DPI) i nebulizatory. Przy wyborze inhalatora należy brać pod uwagę wiele czynników, w tym cechy samego inhalatora, ale też wiek, zdolności poznawcze i umiejętności chorego. Ważne jest, by przed dobraniem inhalatora lekarze sprawdzali siłę wdechu pacjenta.

W celu zapobiegania zaostrzeniom istotne jest również informowanie chorych na astmę okonieczności szczepień: co sezon przeciwko grypie, przeciwko COVID-19 zgodnie z aktualnymi wytycznymi, przeciwko pneumokokom, przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi dawką przypominającą co 10 lat, a także przeciwko półpaścowi oraz RSV.

Są wytyczne

Aby poprawić efektywność leczenia astmy w Polsce w 2024 r. powstały wytyczne konsultanta krajowego alergologii, konsultanta krajowego medycyny rodzinnej oraz prezydenta Polskiego Towarzystwa Alergologicznego dotyczące diagnostyki i leczenia astmy u dorosłych w POZ (podstawowa opieka zdrowotna), z uwzględnieniem opieki koordynowanej.

Polskie Towarzystwo Alergologiczne wraz z Koalicją na rzecz Leczenia Astmy opracowały też rozwiązanie o nazwie e-Recepta 2.0, w ramach której planowane jest uruchomienie powiadamiania lekarzy w sytuacji, gdy pacjent nadużywa leków, m.in. beta2-mimetyków lub doustnych sterydów. Pomoże to w szybszym identyfikowaniu pacjentów, którzy mają złą kontrolę astmy i są zagrożeni jej zaostrzeniami.

Astma jest chorobą na całe życie, ale dzięki wczesnemu rozpoznaniu, odpowiednio dobranej terapii, edukacji chorych i dostępności nowoczesnych leków, osoby, które na nią cierpią mogą być aktywne społecznie, zawodowo i prowadzić satysfakcjonujące życie.

Materiał przygotowało Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia w związku ze Światowym Dniem Astmy 2025.