Zapalenie pęcherza moczowego – przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie pęcherza moczowego to jedno z najczęściej diagnozowanych schorzeń układu moczowego, które dotyka przede wszystkim kobiety, choć może wystąpić u osób obu płci i w różnym wieku. Choroba ta, będąca stanem zapalnym błony śluzowej pęcherza moczowego, jest najczęściej spowodowana infekcją bakteryjną. Charakterystyczne objawy, takie jak pieczenie podczas mikcji czy częstomocz, wpływają nie tylko na komfort życia pacjentów, ale również mogą prowadzić do poważnych powikłań w przypadku braku odpowiedniego leczenia.

Przyczyny zapalenia pęcherza moczowego

Głównym czynnikiem etiologicznym jest bakteryjna kolonizacja dróg moczowych, w szczególności przez pałeczki okrężnicy. Drobnoustroje dostają się do pęcherza przez cewkę moczową, gdzie zaczynają się namnażać i wywołują stan zapalny. Czynniki sprzyjające rozwojowi infekcji obejmują:

• anatomiczne uwarunkowania, takie jak krótsza cewka moczowa u kobiet, niewielka odległość między ujściem cewki a odbytem,
• wysoka aktywność seksualna oraz stosowanie niektórych środków antykoncepcyjnych (m.in. krążków dopochwowych, środków plemnikobójczych),
• zaburzenia w opróżnianiu pęcherza, spowodowane np. przerostem gruczołu krokowego u mężczyzn czy wadami anatomicznymi układu moczowego,
• ciąża i okres połogu, które powodują zmiany hormonalne i mechaniczne utrudniające odpływ moczu,
• menopauza i związane z nią zmniejszenie poziomu estrogenów oraz zmiany w flory bakteryjnej dróg moczowych,
• obecność cewnika w drogach moczowych i przewlekłe cewnikowanie,
• choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, kamica nerkowa, dna moczanowa, osłabienie układu odpornościowego czy leczenie immunosupresyjne.

Objawy zapalenia pęcherza moczowego – szczegółowa charakterystyka

Obraz kliniczny zapalenia pęcherza moczowego jest zwykle jednoznaczny, co ułatwia rozpoznanie w codziennej praktyce lekarskiej. Typowe symptomy to:

• Ból i pieczenie podczas oddawania moczu – subiektywnie odczuwane jako kłucie lub palenie w cewce moczowej, nasilające się w trakcie mikcji,
• Częste oddawanie moczu – mikcje występują często, jednak w niewielkich objętościach, czasem tylko w postaci małych kropli,
• Parcie na pęcherz – silne, naglące uczucie potrzeby oddania moczu, niekiedy z uczuciem niepełnego opróżnienia pęcherza,
• Ból i tkliwość – odczuwanie dyskomfortu lub ucisku w dolnej części brzucha,
• Zmiana zapachu i koloru moczu – mocz może być mętny, o intensywnym, nieprzyjemnym zapachu,
• Krwiomocz – obecność krwi w moczu, widoczna gołym okiem lub wykrywana w badaniach laboratoryjnych,
• Nietrzymanie moczu – nagłe, mimowolne wyciekanie moczu, występujące u niektórych pacjentów, szczególnie w ostrym okresie zapalenia.

W przypadku niepowikłanego zapalenia pęcherza gorączka zwykle nie występuje. Jej obecność, zwłaszcza powyżej 38°C, wraz z innymi objawami jak ból w okolicy lędźwiowej czy wymioty, sugeruje rozprzestrzenienie się infekcji i wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.

Objawy u dzieci i osób starszych

U dzieci symptomy mogą być mniej specyficzne i obejmować gorączkę bez innych objawów infekcji, drażliwość, brak apetytu, ból brzucha i nietrzymanie moczu. W przypadku dzieci poniżej 3 roku życia konieczna jest szczegółowa diagnostyka i często hospitalizacja.

U osób starszych z kolei objawy mogą być nieoczywiste, z przewagą nietrzymania moczu lub ogólnego osłabienia, co utrudnia wczesne rozpoznanie i może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak sepsa.

Diagnostyka zapalenia pęcherza moczowego

Rozpoznanie opiera się na charakterystycznym obrazie klinicznym oraz badaniach laboratoryjnych. Wśród najważniejszych elementów diagnostycznych wyróżnić można:

• Badanie ogólne moczu – wykrywa leukocyty, erytrocyty, bakterie, białko oraz azotyny, wskazując na obecność stanu zapalnego,
• Posiew moczu – pozwala na identyfikację patogenu i ocenę jego wrażliwości na antybiotyki, co jest szczególnie ważne w przypadku nawrotów lub powikłanego przebiegu,
• Badania krwi – w razie podejrzenia powikłań, takie jak morfologia, CRP, czy wskaźniki funkcji nerek,
• Badania obrazowe (USG układu moczowego, urografia, tomografia komputerowa) – stosowane w przypadku podejrzenia powikłań, wad anatomicznych lub przewlekłych infekcji,
• Cystoskopia – ocena błony śluzowej pęcherza, wykonywana w trudnych przypadkach, np. przy przewlekłym zapaleniu pęcherza czy podejrzeniu zmian rozrostowych.

Ważnym elementem jest prawidłowe pobranie próbki moczu – ze środkowego strumienia, po dokładnej higienie okolic intymnych, w sterylnym pojemniku i jak najszybsze dostarczenie do laboratorium, by uniknąć zafałszowania wyników.

Jak wygląda leczenie zapalenia pęcherza moczowego?

Podstawą terapii jest odpowiednio dobrana antybiotykoterapia, której celem jest eliminacja patogenu oraz ustąpienie objawów. Terapia zależy od rodzaju i nasilenia zakażenia oraz indywidualnych cech pacjenta:

• Niepowikłane zapalenie pęcherza – zwykle krótkotrwałe leczenie od 3 do 7 dni, z zastosowaniem leków pierwszego wyboru, takich jak furazydyna, fosfomycyna, trimetoprim czy kotrimoksazol,
• Powikłane i nawracające zakażenia – dłuższa terapia, często oparte na wynikach antybiogramu,
• Zapalenie pęcherza w ciąży – wymaga szybkiej i bezpiecznej terapii, zwykle z zastosowaniem amoksycyliny lub cefalosporyn, z unikaniem leków o potencjalnej toksyczności dla płodu,
• Zapalenie pęcherza u dzieci – często wymaga hospitalizacji i dożylnego podawania antybiotyków, zwłaszcza u najmłodszych,
• Leczenie wspomagające – obejmuje odpowiednie nawodnienie organizmu, stosowanie leków przeciwbólowych i rozkurczowych oraz ciepłe okłady na podbrzusze.

Przerwanie kuracji przed zalecanym czasem zwiększa ryzyko nawrotu infekcji i rozwoju oporności drobnoustrojów. W przypadku braku poprawy po 48 godzinach od rozpoczęcia leczenia konieczna jest ponowna konsultacja lekarska i ewentualna zmiana terapii.

W jaki sposób można wspomóc leczenia?

Wspierająco w terapii można zdecydować się na:

• regularne picie dużej ilości płynów (minimum 1,5–2 litry dziennie), co wspomaga wypłukiwanie bakterii,
• sok lub suplementy z żurawiny, które zmieniają adekwatności śluzówki dróg moczowych i utrudniają przyleganie bakterii,
• ciepłe nasiadówki z dodatkiem ziół o działaniu przeciwzapalnym, takich jak rumianek, krwawnik czy kora dębu,
• unikanie czynników drażniących, np. perfumowanych środków do higieny intymnej, obcisłej bielizny i odzieży,
• odpowiednią higienę okolic intymnych, w tym mycie w kierunku od przodu do tyłu i unikanie wstrzymywania moczu.

Choroby i stany sprzyjające zapaleniu pęcherza

Na rozwój zapalenia pęcherza moczowego wpływają również przewlekłe schorzenia, które zaburzają fizjologię układu moczowego lub osłabiają odporność, w tym:

• Cukrzyca – zwiększa ryzyko infekcji poprzez glikozurię oraz osłabienie mechanizmów odpornościowych,
• Kamica nerkowa – kamienie mogą powodować zastój moczu oraz mikrourazy błony śluzowej,
• Przerost gruczołu krokowego – u mężczyzn powoduje utrudnienie odpływu moczu,
• Neurologiczne zaburzenia opróżniania pęcherza – jak stwardnienie rozsiane, uszkodzenia rdzenia kręgowego, choroba Parkinsona,
• Immunosupresja – w przebiegu chorób przewlekłych lub terapii immunosupresyjnej,
• Ciąża – zmiany hormonalne i mechaniczne zwiększają podatność na infekcje,
• Menopauza – zmiany hormonalne wpływają na skład flory bakteryjnej i nawilżenie błon śluzowych.

Profilaktyka zapalenia pęcherza moczowego

Zapobieganie infekcjom układu moczowego wymaga zastosowania kilku zasad, które ograniczają ryzyko kolonizacji bakteryjnej dróg moczowych:

1. Higiena intymna – regularne mycie okolic intymnych ciepłą wodą, bez użycia perfumowanych środków, wycieranie w kierunku od przodu do tyłu,
2. Nawodnienie – picie co najmniej 1,5–2 litrów płynów dziennie,
3. Regularne opróżnianie pęcherza – nie wstrzymywanie moczu oraz oddawanie moczu po stosunku seksualnym,
4. Unikanie obcisłej i syntetycznej bielizny – preferowanie bawełnianej, przewiewnej odzieży,
5. Ograniczenie czynników ryzyka – takich jak stosowanie tamponów, dezodorantów intymnych, środków plemnikobójczych,
6. Wzmacnianie odporności – poprzez zdrową dietę bogatą w witaminę C i D, odpowiednią ilość snu oraz unikanie stresu,
7. Suplementacja i preparaty roślinne – stosowanie preparatów z żurawiną lub D-mannozą, które hamują adhezję bakterii do błony śluzowej układu moczowego,
8. Profilaktyka farmakologiczna – u osób z nawracającymi zakażeniami lekarz może zalecić profilaktyczne stosowanie antybiotyków lub preparatów probiotycznych,
9. Dla kobiet po menopauzie – stosowanie dopochwowych preparatów estrogenowych w celu przywrócenia prawidłowej flory bakteryjnej.

Podsumowanie

Zapalenie pęcherza moczowego jest schorzeniem powszechnym, szczególnie u kobiet. Charakterystyczne objawy, takie jak pieczenie, częste oddawanie moczu czy ból podbrzusza, pozwalają na wstępne rozpoznanie, jednak potwierdzenie wymaga badań laboratoryjnych, zwłaszcza badania ogólnego i posiewu moczu.

Wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie, najczęściej oparte na antybiotykoterapii, są fundamentem zapobiegania powikłaniom oraz nawrotom choroby. Domowe metody, takie jak odpowiednie nawodnienie, stosowanie preparatów z żurawiną czy nasiadówki, stanowią wartościowe uzupełnienie terapii.

W przypadku pojawienia się objawów sugerujących zapalenie pęcherza moczowego rekomendowana jest konsultacja lekarska w celu ustalenia diagnozy oraz wdrożenia adekwatnego leczenia. Nieleczone zapalenie może prowadzić do poważnych powikłań, w tym odmiedniczkowego zapalenia nerek czy urosepsy, które stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia.

Więcej informacji: https://scmkrakow.pl/choroby-i-dolegliwosci/choroby-pecherza-moczowego-jakie-objawy-powinny-nas-zaniepokoic-i-jak-wyglada-diagnostyka/